Defektologiya kafedrasi



Download 1,62 Mb.
bet3/35
Sana21.02.2022
Hajmi1,62 Mb.
#68506
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   35
Bog'liq
№1Равшанова И.Э.Логопсихология ва психологик коррекция плаформага

Таянч иборалар: клиник босқич,педагогик босқич, психологик босқич,коррекцион логопедия
хи
Кадимги Рим педагоги М.Ф.Квинтилиан узини “нотик тарбияловчи” киши деб хисобланганлиги учун хам боланинг нутқини узгаришига, нутқда учрайдиган нуксонларга катта эътибор берди.
У болаларнинг нутқи ёшлик чогиданок соф булиши учун курашди ва шу сабабли болаларни уйда тарбияламок учун олинадиган энага ва мураббийларнинг талаффузи яхши булиши керак, деб уктиради. Шунингдек, Квентилиан мусикий таълим бериш масаласига хам боланинг нутқини яхшилаш нуктаи назаридан каради. Мусика ва тилни урганиш талаффузнинг яхшиланишига ёрдам беради, нутқнинг услубини яхшилайди, уни ифодали нутқка айлантиради, деб айтган.
Бу ишларда нутқнинг талаффуз томони, лугат бойлиги, грамматик тузилиши, мантикий ва товуш томонларини узгартиришга таъриф берилди.
Боланинг психик ва рухий ривожланишида нутқнинг ахамиятини белгилаш огир. Барча психик жараёнлар - идрок, хотира, тасаввур, тафаккур, хулк-атвор нутқ иштирокида шаклланади (Л.С.Виготский, А.Р.Лурия, А.В.Зопорожец).
Нутқида камчилиги булган болаларда интеллектуал ривожланиш суръати оркада колиши мумкин. У атрофдагилар билан кам мулокотга киради, шунга боглик холда тасаввур доираси чегараланади, тафаккурнинг ривожланиш темпи оркада колади. Шундай килиб нутқий бузилиш тахлили психик ривожланишнинг турли томонлари билан богликдиги асосида нутқий патологиялар мавжуд болаларни урганишга комплекс ёндошув булишни тахлил этади. Буни махсус психологиянинг таркиби булган логопсихология фани урганади. Логопсихология фанининг ривожланишини бир неча боскичлари мавжуд:
1.Клиник боскич.
Нутқий бузилишлар логопедия фанининг тадкикот объекти булган, нутқий патологияли болаларни урганиш Х1Х-ХХ асрга тугри келади. Нутқ нуқсони мавжуд болаларни урганиш терминологияси турли боскичларда турлича булган.
1920 йилларда Россияда огир нутқий бузилишлар нутқда пайдо булгунга кадар “алалия” термини билан ифодаланган. Чет элда бу бузилиш “ривожланиш афазияси”, “конституционал нутқнинг тухташи”, “тугма афазия” (А.Л.Кентон, Ф.Жилр, Ф.Кохар) деб номланган.
Нутқ бузилишларининг дастлабки таснифи А.Куссмаулнинг типологияси хисобланади. А.Куссмаул нутқ бузилишлари хакидаги нотугри тасаввурга эга эканлигига кура танкидга учраган. Бу тасниф ХХ асрнинг биринчи чорагида чет эл ва рус тадкикотчиларининг илмий ишларида кенг кулланган (Г.Гуцман,
Э.Фрешелс, С.М.Дебрагаев). Улар илгари сурган таснифларда умумий жихатлар куп эди (Клиник ёндошув лотин ва грек суз ясовчи элементларидан ташкил топган тил таснифи). Лекин таснифлар уртасидаги фарк бузилишларни гурухлашда номлаш, кулланаётган курсатгичлар борасида ифодаланган.
Таснифлар уртасидаги карама-каршиликлар, уларнинг таркибидаги соддаликлар ХХ аср илм-фан ютуклари олдида яккол кузга ташланиб колди.
2.Педагогик боскич.
Рус олимлар М.Е.Хватцев, Ф.А.Рау, О.В.Правдина, С. С. Ляпидевский ва бошка олимлар клиник таснифга узгартиришлар киритади. Натижада бир шаклга кирувчи нутқий бузилишлар хакидаги тасаввурлар ахамиятга молик даражада узгаради.
Лекин узгаришлар клиник терминологик аппаратини узгаришга олиб келмайди. Тушунча ва терминлар тиббиётда, логопедияда куллангандек бир хиллигича колаверади.
Болаларда нутқий бузилишлар патологияси, типологияси ва таснифи катталар ва болалар нутқ бузилишлари чекланмасдан таснифланган типологияга асосланиши далилланади. Бу тамойиллар Р.Е.Левина томонидан асосланган.
3.Психологик боскич.
Логопедияда нутқий бузилишлар таснифи педагогик ва психолого- педагогик ва замонавий таснифи сифатида урганилган.
Нутқий ва рухий ривожланиш узаро боглик булиб, коррекцион-педагогик ёрдам беришда катта ахамиятга эгадир. А.Куссмаул, П.Мори, М.В.Богданов- Березовский, Р.А.Белова-Давид, Е.А.Кириченко интеллектуал ривожланишида нутқ нуксонлари катта таъсир курсатади, деб таъкидлаб утадилар.
Муаллифлар, нутқий доирадаги бирламчи бузилишлар интеллектуал даражага, психик ривожланишнинг оркада колишига таъсир курсатади, деб фикр билдирганлар.
Нутқий ривожланишда нуқсони бор болалар нутқий ва психологик бузилишлар Р.Е.Левина томонидан тадкик этилган.
Р.Е.Левина нутқ бузилишларда билиш фаолияти бузилиши мавжудлигини курсатади. Бу нуктаи назар бир катор олимларнинг ишларида хам уз аксини топган (Т.А.Власова, В.И.Лубовский, Л.С.Цветкова, И.Т.Власенко).
Маълумки, нутқ мураккаб функционал системани уз ичига олувчи жараёндир. Бу системанинг хар бир таркибий кисми бошка кисмлар билан богланган. Р.Е.Левина ва унинг шогирдлари Л.С.Виготскийнинг нутқ ва тафаккур хакидаги таълимотига асосланиб, нутқни уч таркибий кисмга булиб: фонетик-фонематик, лексик ва грамматик воситаларига ажратиб урганишни тавсия этади.
Логопсихология фанининг назарий асослари Л.С.Виготскийнинг тадкикотларига асосланади. Бу назарияда “бирон анализаторнинг нуқсони ягона функциянинг эмас, балки бутун фаолиятнинг бузилишига олиб келади” деган фикр ётади.
Шундай килиб, бирламчи нуксон, нутқий тизимнинг шикастланиши махсус коррекцион-логопедик ёрдамисиз, иккиламчи ва учламчи бузилишларни юзага келтириши мумкин, булар:

  • нутқнинг барча томонини ривожланмаслиги;

  • сенсор, фазовий ва бошка тасаввурларнинг етишмовчилиги;

  • хотиранинг чегараланганлиги;

  • диккат концентрацияси ва максадга мувофиклигининг етарли эмаслиги;

  • умумлаштириш даражасининг пастлиги;

  • аклий хулоса чикариш даражаларининг пастлиги;

  • сабаб-окибат алокаларининг етарли даражада булмаганлиги.

Бу хусусиятлар, боланинг коммуникатив малакасининг ривожланиш даражасининг етарли эмаслиги, бошка одатлар мулокатга кириш ва атроф мухитни узлаштира олмасликка олиб келади.
О.Н.Усанова, Ю.Ф.Гаркуша, Н.Т.Синякова каби олимлар нутқий патологияси мавжуд болалар диккати хусусиятини тадкик этганлар. Уларнинг фикрича болалар диккати баркарорлиги, ихтиёрийликнинг пастлиги, уз харакатларини режалаштиришда узига хос кийинчиликлар мавжуд экан. Нутқи тулик ривожланмаган болаларни мактабда укитишнинг илмий асосларини
Р.Е.Левина ишлаб чиккан Г.А.Каше, Н.А.Никитина, Г.В.Чиркина, Л.Ф.Спирова эса мактабгача ёшдаги болалар билан утказиладиган логопедик машгулотлар максад, мазмунини яратганлар. (Е.М.Мастюкова, Т.Ю.Филичева,
Н.С.Жуковалар 1973) яратдилар
Бир катор текширишларда болаларда нутқ нуксонлари масаласи турли томонларидан бири купрок ёритилади. Масалан, нутқ нуксонларида товушлар талаффузи, бугин тузилиши системасини узлаштиришлари Р.Е.Левина, Г.А.Каше, А.К.Маркова, О.Н.Усанова ва бошкаларнинг ишларида ёритилган.
Нутқ нуксонларида тилнинг лугат таркиби ва грамматик тузилишининг узига хослиги Р.Е.Левина, В.К.Орфинская, Н.Н.Траугот, С.Н.Шаховская, Г.А.Волкова, В.К.Воробьева, Б.М.Никитина, Г.И.Горенкова, Т.Б.Филичева, Г.В.Чиркина, А. В.Ястребова, Е.Ф.Соботович, В.А.Ковшиков ва бошка олимларнинг илмий тадкикот ишларида курсатилган.
Л.С.Виготский нутқнинг харакатларни идора килиш бошлангич боскичи - бу эгоцентик нутқ боскичи деб хисоблайди. Чунки, бу даврда бола уз хатти- харакатларини, айнан шу харакатларни ифодаловчи нутқ билан боглайди. Яъни, нутқ боланинг максадга йуналган фаолияти булиб хизмат килади.
Нутқида камчилиги булган болалар шахсий хусусиятлари О.С.Орлова, Л.Е.Гончарук, Л.М.Шипицина, Л.С.Волкова ва бошкаларнинг ишларида урганилган. Логопсихологиянинг тараккиётига Б.М.Гриншпун, О.Н.Усанова, И.Т.Власенко, Т.Б.Филичева, Л.Г.Соловьева ва Н.С.Жуковаларнинг илмий тадкикот ишларининг натижалари ижобий таъсир курсатган.

Download 1,62 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   35




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish