ÁdebIyàt -klàss ushÍn sàbàqlÍq-xrestomàtIyà Qàràqàlpàqstàn Respublikàsı Xàlıq bilimlendiriw ministrligi tàstıyıqlàǵàn Qayta islengen hám tolıqtırılǵan úshinshi bàsılım nóKIs «bIlIm» 2017 uoK

Miywe hám japıraq
(tımsal)
Miywe jetilisip pisip shaqada,
«Xojam ushın men húrmetli oǵada,
Áy japıraqlar, seniń joq ǵoy keregiń,
Adamzatqa sennen lázzet bola ma?
Men mazalı, paldan tatlı bar dámim,
Kóziniń qurtıman, bilseń hámmeniń,» —
Dedi, — ǵawlap turǵanıńız bolmasa,
Qásiyetiń bar ma, sirá, al seniń?
Ayttı japıraq: — Kútá jaqsı dámiń de,
Al soǵan ılayıq bolsın pámiń de,
Oylap kóriń, kem be sennen lázzetim.
Mazańa bergisiz sayam meniń de.
Quwraǵan aǵashqa miywe piter me,
Japıraqsız ózińdi bálent kóterme,
«Maqtanǵan adamnıń dánesi joqdur»,
Degen xalıq naqılı biykar keter me?
Bul sózdi esitip miywe jeńildi,
Mensinbegen ádetine ókindi,
Geypara joldaslar turmısta biziń,
Tımsalda maqtanshaq miywe sekilli.

---

131
Bàlon hám kirpi
(tımsàl)
Gúzàr joldà kiyàtırıp kirpi sum,
Hàràm pikir bir qıyàlǵà berdi shın,
Jàrmàq bolıp màshinànıń bàlonın,
Kóp oylàdı qàstıyànlıq jumısın.
Qàsàrısıp bàlonǵà jol bermedi,
Qurıjlànıp onı kózge ilmedi,
Eregisip kirgen wàqtà àstınà,
Bàlon bàsıp jerge kirdi bir eli.
* * *
Tiymegenge tiyiw — àqmàqtıń isi,
Bàs shàyqàp bir kúni jànàdı ishi,
Kirpidey sumlıǵı jeter bàsınà,
Birewge jàmànlıq oylàǵàn kisi.
1. «Anà» qosıǵındà ànànıń ullılıǵı qàlàyınshà
táriyiplenedi?
2. «Perzentim» qosıǵındà àtà nelerdi násiyàt etedi?
3. Tımsaldaǵı miywe hám japıraqqa sıpatlama berıń. 
4. «Bàlon hám kirpi» tımsàlınıń màzmunı neni sóz
etedi?
ádebIyAt teorIyAsÍ
Kórkem shıǵàrmànıń temàsı
«Temà» grek sózi — bir nárse, zàt degen mánisti 
bildiredi. Kórkem shıǵàrmànıń àldınà qoyǵàn tiykàrǵı 
màqseti hám màshqàlàsı, kórkem shıǵàrmànıń temàsı 
jàzıwshınıń neler hàqqındà hám qàndày máseleler 
tuwràlı pikir júritiwdi ànıqlàp àlıwı bolıp esàplànàdı. 

---

132
Temasız tàzà kórkem dóretpe júzege keliwi múmkin 
emes. R.Gàmzàtov: «Temà degeniń ólgen bàlıq sıyàqlı 
qàrnın joqàrı qàràtıp ómirdiń betinde qàlqıp júrmeydi. 
Temà tereńde‚, àǵıs àràsındà»,—dep jàzǵàn. Demek, 
dáwirdiń áhmiyetli máselelerin tàbà biliw kórkem 
shıǵàrmàǵà temà tàńlàwdıń negizgi shártleriniń biri 
bolıp, ol ideyà menen de tıǵız bàylànıslı. Bulàrdıń 
bàrlıǵı jàzıwshınıń sheberliginen, ómirlik hám dóre-
tiwshilik tájiriybelerinen kelip shıǵàdı.
Kórkem shıǵarma ushın birinshi gezekte tema 
tańlanadı. Kúndelikli turmısımızdaǵı kóp nárseler tema 
bolıwı múmkin, biraq onı tabıw ushın jazıwshını 
tásirlendiriwshi jaǵdaylar bolıwı kerek. Solay etip tema 
jazıwshınıń tásirlengenligi tiykarında payda boladı. 
Mısalı, jazıwshı T.Qayıpbergenov qaraqalpaq xalqınıń 
tariyxın oqıwǵa qızıǵıwı nátiyjesinde, tariyxıy temada 
roman jazıw pikiri payda bolǵan.
Ádebiyatta tariyxıy temanıń qozǵalıwı, hátte belgili 
dárejede tariyxımızdıń ashılıwına da óz járdemin 
tiygizedi.
Hárqanday temanıń tańlanıwı hám onıń hár 
tárepleme ashılıwı jazıwshınıń talantın kórsetedi. 
Temanı tańlaw ańsat emes. Onıń kózge kórinbeytuǵın 
sırlı tárepleri kóp.
Ideya temanı tolıqtırıw hám nıǵaytıw ushın xızmet 
etedi. Temaǵa qarap, jazıwshınıń rawajlandırmaqshı 
bolǵan oyların sezemiz. Sonıń ushın shıǵarmanıń 
teması menen ideyası bir-biri menen bekkem baylanıslı. 
Mısalı, M.Dáribaevtıń «Mıńlardıń biri» povestindegi 
Erpolat penen Húrziya sol zamanda jasaǵan jaslardıń 
bir ǵana wákili. Bul haqıyqıy tipik usılda tańlanǵan
tema. Al, shıǵarma qaharmanlarınıń ideyası, olardıń
gúres jolındaǵı oy-pikirlerin jámlestiredi.

---

133