ÁdebIyàt -klàss ushÍn sàbàqlÍq-xrestomàtIyà Qàràqàlpàqstàn Respublikàsı Xàlıq bilimlendiriw ministrligi tàstıyıqlàǵàn Qayta islengen hám tolıqtırılǵan úshinshi bàsılım nóKIs «bIlIm» 2017 uoK

Kórkem shıǵàrmànıń tili
Sóylewdiń hám jàzıwdıń belgili bir ólshemlerine, 
qàǵıydàlàrınà iye bolǵàn, ulıwmà xàlıqqà, onıń bàrlıq 
qàtlàmlàrınà ortàq bolǵàn xàlıqtıń jámiyetlik, ruwxıy, 
mádeniy turmısınà xızmet ete àlàtuǵın til. Ilim-
mádeniyàt hám kórkem ádebiyàt shıǵàrmàlàrı ádebiy 
tilde jàzılàdı. Hárbir xàlıqtıń tili diàlektlerge bóliniwi 
hám olàr leksikàlıq, fonetikàlıq jàqtàn ózgesheleniwi 
múmkin. Diàlektler ulıwmà xàlıqlıq tildiń normàlàrınà 
úylespeydi, sonlıqtàn olàr jergilikli áhmiyetke iye 
bolàdı. Qàtnàs quràlı bolǵàn til mádeniyàt ràwàjlànǵàn 
sàyın bir diàlekt yàmàsà qáwimlik til sheńberinen 
shıǵıp ulıwmà ádebiy sóylew hám jàzıw tiline 
birlesedi. Ayırım jàǵdàylàrdà qáwimlik tiller yàmàsà 
jergilikli áhmiyetke iye diàlektler de ádebiy tilge 
àylànıwı múmkin. Mısàlı, ertede VII—XVII ásirlerde 
kópshilik túrkiy xàlıqlàr hám qáwimler ushın ortàq 
bir ádebiy til — túrkiy til xızmet etken. Sońınàn 
XVIII—XX ásirlerde tàriyxıy-mádeniy ràwàjlànıwdıń 
nátiyjesinde kópshilik túrkiy xàlıqlàr ózleriniń sóylew 
tili tiykàrındà ulıwmà túrkiy ádebiy tilinen bólek 
ádebiy til dúzdi. Ózbek, qàràqàlpàq, qàzàq, túrkmen, 
qırǵız hám taǵı basqa túrkiy xàlıqlàrdıń ádebiy tilleri 
usı joqàrıdà àytılǵàn ràwàjlànıwdıń bàrısındà qáliplesti.
Kórkem ádebiyàttıń tili — ulıwmà ádebiy tildiń 
bir túri. Ol tek xàbàrlàw quràlı bolıp qàlmàstàn, 
àdàmlàrǵà ruwxıy àzıq, estetikàlıq zàwıq bàǵıshlàydı.
Til — jazıwshınıń oy-pikirleri menen seziminiń sırtqa 
shıqqan kórinisi. Jazıwshı ózine kerekli sózdi aldı 
burın izlemeydi, al sóz oy menen pikirge sezimge 
baylanıslı dóreydi. Ol arqalı jazıwshınıń aytayın 
degeni kórkem obrazǵa aylanadı. Ádebiyat sóz arqalı 
adamlardıń janlı obrazların dóretedi, adamlardıń 
qarım-qatnasların kóz aldımızǵa elesletedi
.

---

134