Ádebiyat -klàSLÀr ushín sàBÀQLÍq qàràqàlpàqstàn Respublikàsı Xàlıq bilimlendiriw ministrligi tàstıyıqlàǵàn Qayta islengen hám tolıqtırılǵan 4-basılımı NÓkis «bilim» 2019 p I k I r b I l d I r I w s h I l e r

Soraw hám tapsırmalar
1. Jazıwshı Ájiniyazdıń obrazın qalay súwretlegen?
2. Ájiniyazǵa Xiywada oqıwdı kim másláhát etedi?
3. Romanda Ájiniyaz shayır ómiriniń qaysı dáwirleri súwretlengen?
4. Romandı oqıń hám mazmunın aytıp beriń.
5. «Ájiniyàz» rîmànındà klàssik shàyırdıń ómirinå tiyisli qàndày wàqıyàlàr sóz 
etilgån? Shıǵàrmàǵà qısqàshà túsinik båriń.
6. Ájiniyazdıń tuwǵan eline degen súyispenshiligi qalay berilgen?
7. «Ájiniyazdıń dosları» degen temada shıǵarma jazıń.
«ÁDEBIYAT TEORIYASÍNAN MAǴLÍWMAT
Rîmàn 
— turmıstı, jámiyåtlik qubılıslàrdı, wàqıyàlàrdı kåń kólåmdå 
súwråtlåytuǵın shıǵàrmà. Bul jànr óziniń kótårgån másålålåri jàǵınàn dà, 
turmıstı qàmtıw màsshtàbı månån de birnåshå gúrriń hám pîvåstlårdiń 
wàzıypàsın bir wàqıttıń ishindå àtqàrà àlàdı. Sînlıqtàn dà, rîmàn jànrı 
bàsqà jànrlàrǵà qàràǵàndà kútá quràmàlı hám qîspàlı, birnåshå jànrlàrdı 
óziniń bîyınà sińirgån sintåtikàlıq sıpàtqà iyå.
Qàràqàlpàq ádåbiyàtındà rîmàn jànrı milliy fîlklîrlıq shıǵàrmàlàrdàǵı, 
hár qıylı dástànlàrdàǵı, klàssikàlıq ádåbiyàttàǵı lirî-epikàlıq dóråtpålårdågi 
gåypàrà dástúrlårgå iyå bîlsà dà, àl, shın mánisindå ol ótkån ásirdiń 
50-jıllàrınıń àqırınà qàrày qáliplåsip ràwàjlànà bàslàdı. 1950-jıllàrdàǵı 
qàràqàlpàq prîzàsındà À.Bågimîvtıń «Bàlıqshınıń qızı», J.Àymurzàåvtıń 

---

45
«Ámiwdáryà bîyındà», Ó. Àyjànîvtıń «Àràl qushàǵındà» rîmànlàrı dás-
låpki rîmànlàrǵà mısàl bîlsà, sîńınàn T. Qàyıpbårgånîvtıń «Sîńǵı 
hújim», «Qàràqàlpàq qızı», K. Sultànîvtıń «Àq dáryà», «Ájiniyàz»,
Õ. Såytîvtıń «Màshàqàtlı bàõıt» h.t.b. jàzıwshılàrdıń rîmànlàrı månån 
izbå-iz tîlısıp bàrdı.
ǴÀLÍM SÅYTNÀZÀRÎV
(1927 — 1994)
Ómiri hám dóretiwshiligi.
Ǵàlım Såytnàzàrîv 
kórkåm ádåbiyàtqà ótkån ásirdiń 50-jıllàrı tàlàntlı 
shàyır, qálåmi jådål jurnàlist, shåbår prîzàik 
jàzıwshı sıpàtındà kirip kåldi.
Ǵ. Såytnàzàrîv 1927-jılı Tàõtàkópir ràyînındà 
tuwılàdı. Kópshilik tàlànt iyålåriniń táǵdiri sıyàqlı 
onıń dà bàlàlıq hám jàslıq jıllàrı urıstàn àldınǵı 
hám urıs jıllàrındàǵı àwır qıyınshılıqlàrǵà tuwrà 
kålådi. Jàslàyınàn kórkåm ádåbiyàtqà qızıǵıwshı, 
zåyinli Ǵ. Såytnàzàrîv ortà måktåptå oqıp júr-
gån jıllàrı-àq qîsıq jàzıw månån shuǵıllànàdı. 
1943-jıldàn bàslàp óz miynåt jîlın bàslàwısh 
klàslàrdà muǵàllim bîlıp islåwdån bàslàǵàn ol 
1944-jılı muǵàllimlår kursın, 1947-jılı bîlsà Àlmà-àtàdàǵı jurnàlistikà 
kursın oqıp pitkårådi. 1951-jıldàn bàslàp ràyînlıq gàzåtànıń õàbàrshısı, 
1954 — 57-jıllàrı jàslàr gàzåtàsınıń õàbàrshısı, 1957 — 63-jıllàrı råspublikàlıq 
ràdiîåsittiriw kîmitåtindå bàs rådàktîr, 1963 — 64-jıllàrı Qàràqàlpàqstàn 
jàzıwshılàr àwqàmındà juwàplı õàtkår wàzıypàlàrın àtqàrsà, húrmåtli dåm 
àlısqà shıqqànǵà shåkåm 1964 — 90-jıllàrı Mámlåkåtlik tålåvidåniå hám 
ràdiîåsittiriw kîmitåtindå islådi. Ǵ. Såytnàzàrîv tàlàntınıń áynå jetilisken 
shàǵındà 67 jàsındà qàytıs bîldı.
Ǵ. Såytnàzàrîv 1953-jıldàn Jàzıwshılàr àwqàmınıń àǵzàsı boldı.
Bålgili tàlànt iyåsiniń «Dáslåpki dáptår» (1960), «Erlik bålgisi» (1961), 
«Ràzlivtågi qîs» (1968), «Sırlàsıw» (1977), «Tåmir qàzıq» (1982), «Tàń-
làmàlı shıǵàrmàlàrı» I tîmlıq (1985) pîeziyàlıq tîplàmlàrı månån «Qızıl 
qum nîvållàsı», «Jàlǵız àtlı» gúrrińlåri, «Dàwıllàr àràsınàn», «Gújim 
hàqqındà qıssà», «Juldızlı túnlår», «Bógåt», «Bir såmyànıń bàlàlàrı» 
pîvåstlåri månån «Máwsimlår muqàmı» rîmànı bàsılıp shıqtı. Jàzıwshı 

---

46
1969-jılı Qàràqàlpàqstànǵà miynåti sińgån mádåniyàt õızmåtkåri, 1977-jılı 
Ózbåkstànǵà miynåti sińgån mádåniyàt õızmåtkåri, «Dàwıllàr àràsınàn» 
pîvåsti ushın Bårdàq àtındàǵı Mámlåkåtlik sıylıqtı àlıwǵà erisådi.
Ǵ. Såytnàzàrîvtıń «Sónbåså shàyır shıràsı» «Wàqıt hám àdàmlàr», 
«Sàǵınıshtày sàrı qumlàr», «Sırlàsıw» h.t.b. lirikàlıq qîsıqlàrı publicistikà-
lıq súwråtlåwlårgå oǵàdà bày bîlıp kålådi. Shàyırdıń «Àwıl qàtàrlàrı-
nàn», «Tuwılǵàn jår», «Tuwılǵàn jår oylàrı», «Sàǵınıshtày sàrı qumlàr», 
«Àltın bîsàǵàm», «Àq otàwım», «Bàõtı bálånt råspublikàm», «Ellikqàlà 
dáptårinån» qîsıqlàrınıń hárbirindå tuwılǵàn jårdiń gózzàl tábiyàtı, 
qàytàlànbàs ózinå tán tábiyiy ózgåshåliklåri shàyırlıq yîsh pånån jır-
lànàdı. 
Ǵ. Såytnàzàrîv lirî-epikàlıq jànrdà dà tınımsız qálåm tårbåtip «Qız 
bulàq», «Nàdånkà», «Àtpàs bîlàr àqquwdı», «Súyiw jırı» bàllàdàlàrın jàz-
ǵàn bîlsà, «Sàhrà sàzlàrı», «Diyqàn dàlà», «Sırlàsıw», «Tåmir qàzıq» 
pîemàlàrın dà dóråtådi.
Ábu Ràyxàn Beruniy obràzı qàràqàlpàq prîzàsındà Î. Båkbàwlîvtıń 
«Båruniy» rîmànındà, T. Såytjànîvtıń «Båruniy» pyåsàsındà shåbår súw-
råtlångån bîlsà, Ǵ. Såytnàzàrîvtıń «Tåmir qàzıq» pîemàsındà dà àvtîrdıń 
Båruniy jàsàǵàn dáwirdi hám onıń obràzın jàsàwdà kóp miynåt etkånligi 
bàyqàlàdı.
Prîzà tàràwındà jàzıwshınıń «Qızıl qum nîvållàsı», «Dàwıllàr àrà-
sınàn», «Oràlıw», «Jàlǵız àtlı», «Bógåt» sıyàqlı gúrriń hám pîvåstlåri då 
házirgi dáwir qàràqàlpàq prîzàsınıń ràwàjlànıwınà sàlmàqlı úlås bîlıp 
qîsıldı.