Ádebiyat -klàSLÀr ushín sàBÀQLÍq qàràqàlpàqstàn Respublikàsı Xàlıq bilimlendiriw ministrligi tàstıyıqlàǵàn Qayta islengen hám tolıqtırılǵan 4-basılımı NÓkis «bilim» 2019 p I k I r b I l d I r I w s h I l e r

TÁJÅTDIN SÅYTJÀNÎV 
(1924 — 1998)
Ómiri 
hám 
dóråtiwshiligi.
Qàràqàlpàqstàn 
õàlıq shàyırı Tájåtdin Såytjànîv 1924-jılı 5-màydà 
Kågåyli ràyînınıń «Kågåyli» õîjàlıǵındà tuwılǵàn. 
Onıń jàslıq jıllàrı ekinshi jáhán urısı dáwirinå 
tuwrà kålip, ortà måktåpti pitkårgånnån-àq Wàtàn 
qîrǵàwǵà àtlànàdı hám 1942 — 45-jıllàrı urıstà 
bîlàdı.
T. Såytjànîv 
1948-jılı 
muǵàllimlår 
tàyàrlày-
tuǵın instituttı pitkårgånnån sîń dáslåp måk-
tåp 
diråktîrı 
(1948—1950), 
sîńınàn 
ràyînlıq 
Jàslàr àwqàmınıń birinshi õàtkåri (1950—1952) 
bîlıp islåydi. Ol birqànshà jıllàr dàwàmındà 
Råspublikàlıq Jàslàr gàzåtàsınıń juwàplı õàtkåri, ràdiîåsittiriw kîmi-
tåtindå úlkån rådàktîr, oblàstlıq pàrtiyà kîmitåtindå instruktîr õız-
måtlårin àtqàràdı. 1964 — 66-jıllàrı Mámlåkåtlik filàrmîniyànıń diråk-
tîrı, àl, 1967 — 73-jıllàrı «Sîvåt Qàràqàlpàqstànı» (házirgi «Erkin 
Qàràqàlpàqstàn») gàzåtàsındà rådàktîrdıń orınbàsàrı, 1973 — 78-jıllàrı 
Qàràqàlpàqstàn Råspublikàsı mámlåkåtlik tålåvidåniå hám ràdiîåsittiriw 
kîmitåti bàslıǵınıń orınbàsàrı bîlıp islåydi. 1978-jıldàn bàslàp kóp jıllàr 
dàwàmındà «Ámiwdáryà» jurnàlınıń bàs rådàktîrı õızmåtin àtqàrdı. Ol 
dóråtiwshilik jumıslàrdàn qîl úzbåy júrip, Qàràqàlpàq mámlåkåtlik påd-
institutın pitkårdi.
Shàyırdıń «Àzàmàt jırı» (1955), «Ziybà» (1959), «Qànàtlı jàslıq» 
(1961), «Àynà àldındàǵı sóz» (1965), «Muhàbbàtnàmà» (1971), «Báhár 
sàǵındı» (1975), «Ómir filîsîfiyàsı» (1979), «Måniń àrifmåtikàm» (1983), 
«Tàsqın» (1990), «Gúmis qîńıràw» (1997), «Tàńlàmàlı shıǵàrmàlàrı», 
I tîmlıq (1984), «Tàńlàmàlı shıǵàrmàlàrı» nıń eki tîmlıǵı, I tîm, II 
tîm (1992) sıyàqlı birqànshà pîeziyàlıq shıǵàrmàlàrı bàsılıp shıqtı. Onıń 
«Qırlı sîqpàqlàr», «Kúygålåk kózli yàr», «Tınımsız tîlqınlàr», «Jàlınlàr», 
«Ábiw Ràyõàn Båruniy», «Nókis lågåndàsı», «Dámågóylår» sıyàqlı 
birnåshå dràmàlıq shıǵàrmàlàrı Nókistågi hám Tàshkånttågi tåàtr sàõnà-
làrındà qîyılıp, tàmàshàgóylår táråpinån qızǵın kútip àlındı.
T. Såytjànîv shåbår àwdàrmàshı sıpàtındà N. Nåkràsîvtıń, T. Shåvshån-
kînıń, N. Hikmåttiń, R. Gàmzàtîvtıń h.t.b. ózbåk, rus, qàzàq õàlıqlàrı 
ádåbiyàtındàǵı bålgili sóz shåbårlåriniń shıǵàrmàlàrın qàràqàlpàq tilinå 

---

55
àwdàrdı. Óz gåzågindå shàyırdıń shıǵàrmàlàrı dà ózbåk, rus, qàzàq, 
tàtàr, bàshqurt h.t.b. kóplågån tillårgå àwdàrılıp bàsıldı.
Ol kórkåm ádåbiyàt tàràwındàǵı õızmåtlåri ushın birnåshå ordån hám 
mådàllàr månån sıylıqlàndı. 1969-jılı oǵàn «Qàràqàlpàqstànǵà miynåti 
sińgån mádåniyàt xızmetkåri», 1974-jılı «Qàràqàlpàqstàn õàlıq shàyırı» 
dågån húrmåtli àtàqlàrı bårildi.
Shàyır ÕÕ ásir qàràqàlpàq pîeziyàsınà «Wàtàndàrlıq urıs bloknîtı-
nàn» dåp àtàlǵàn dáslåpki qîsıqlàr dúrkini månån kålgån bîlsà, pàràõàt 
ómirgå àràlàsqànnàn sîń miynåt àdàmlàrınıń turmısın, tuwǵàn jår, ànà 
Wàtàn, jàslıq, muhàbbàt, õàlıqlàr dîslıǵı, pàràõàtshılıqtı qîrǵàw, quyàshlı 
Ózbåkstànımız bånån sàwlàtlı Qàràqàlpàqstànımızdıń bàõıtlı kålåshågin 
jırlàwshı pîeziyàlıq shıǵàrmàlàrı månån bàyıtıp bàrdı. 
Uzàq jıllıq tájiriybågå iyå shàyır lirikàǵà jàńà màzmun hám jàńà 
fîrmà izlåwdå qısqà hám filîsîfiyàlıq màzmundàǵı tórtliklåri, jánå då 
miynåt àdàmlàrınıń miynåttå mártliginå àrnàlǵàn táriyip, àrnàw qîsıq-
làrın kóplåp dóråtti.
Urıstı óz kózi månån kórgån shàyırdıń pîeziyàlıq tîplàmlàrındàǵı 
«Urıs våtårànınà», «Qàmsıǵàdı àq shàshlı hàyàl», «Tirilårdiń pàrızı», 
«Júråk jàràsı», «Sån uyqıńdı buzbà», «Àǵàlàr», «Jigirmà milliîn», 
«Måniń àtàm», «Mån qîbız tıńlàdım Odår bîyındà», «Qırqınshı jıllàrdıń 
qızlàrınà õàt» qîsıqlàrı månån «Táǵdir» pîemàsındà dà sîl dáwirdiń 
jànlı wàqıyàlàrı hám isånimli hám tásirli súwråtlånådi. 
Shàyırdıń «Tîràńǵıl», «Juwsàn», «Gújim», «Qàr jàwǵàndà», «Dàlà 
qushàǵındà» h.t.b. qîsıqlàrındà ànà tîpıràqtı gózzàl túskå bólågån giyà-
shóplåri månån sàn-álwàn dàràqlàrdıń ózinå tán sulıw kålbåti kimdi 
bîlsàdà erksiz súysindirådi. Shàyırdıń «Jàńà jıl tilåklåri», «Kåwil jám-
ligi», «Ànà jår», «Jår sóylåydi» h.t.b birnåshå qîsıqlàrınıń màzmu-
nındà pàràõàtshılıq hám tınıshlıqtı qîrǵàw másålålåri sóz etilådi. Mısàlı, 
shàyır «Jår sóylåydi» qîsıǵındà insàn iygiliginå bárhàmà tàyın, låkin, óz 
bàwırınà bîmbà túsip, jàràlàwǵà qàyıl emås ànà jårdiń mînîlîgi àrqàlı 
urıstı qàràlàp, pàràõàt turmıstı ulıǵlàp kórsåtådi.
T. Såytjànîvtıń tàlàntlı lirik shàyır sıpàtındà «Àq shàyı kóylåklim», 
«Tîyà àlmàymàn qàrà kóz diydàrıńà», «Såniń bul dúnyàdà bàrlıǵıń», 
«Àq gúl», «Kål jànım», «Yàr etpå», «Qızıl gúllår ırǵàlàdı», «Báhár 
kúlip qàràdı màǵàn», «Júrågimdåsåń», «Måhribànım jànım ànàm» sıyàqlı 
birnåshå nàmà qîsıqlàrı jàzıldı. Mısàlı, shàyırdıń «Måhribànım jànım 
ànàm» qîsıǵı ànà hàqqındà jàzılǵàn eń jàqsı qîsıqlàrdıń shåbår úlgisi 
sànàlàdı. 

---

56