Ádebiyat -klàSLÀr ushín sàBÀQLÍq qàràqàlpàqstàn Respublikàsı Xàlıq bilimlendiriw ministrligi tàstıyıqlàǵàn Qayta islengen hám tolıqtırılǵan 4-basılımı NÓkis «bilim» 2019 p I k I r b I l d I r I w s h I l e r

Soraw hám tapsırmalar
1. Jazıwshınıń ómiri haqqında nelerdi bilesiz?
2. Jazıwshınıń qaysı janrdaǵı shıǵarmaların bilesiz?
3. Jazıwshınıń qanday satiralıq shıǵarmaların oqıdıńiz?
4. Kinoscenarist sıpatında qanday kinofilmler dóretti?
5. «Ákeniń húrmeti» gúrrińiniń mazmunın túsinip alıń.
6. Redaktor óz xızmetkerine qanday tapsırma beredi?
7. Qutlımurat ákesine qanday maqbara qurǵızǵan edi?
8. Qutlımurattıń ákesi kim bolǵan?
9. Ne sebep xalqımızda «ákeniń eń jaqsısı jezdedey» degen gáp bar?
10. «Ákeli jetim qor jetim, analı jetim zor jetim» — degen naqıldıń mánisin 
túsindiriń. 

---

220
XALIYLA DÁWLETNAZAROV
(1952)
Ómiri hám dóretiwshiligi. 
Xaliyla Dáwlet-
nazarov 1952-jılı 10-fevralda Kegeyli rayonınıń 
Xalqabad elatında tuwıldı. Ol orta mektepti 
pitkrergennen soń 1970 — 1975-jılları Nókis mám-
leketlik kórkem óner uchilishesinde oqıp tálim 
aladı. 1977-jıldan baslap «Qaraqalpaqstan jasları» 
gazetasında 
ádebiy 
xızmetker 
bolıp 
isleydi. 
Bunnan sońǵı jılları Qaraqalpaqstan teleradio 
kompaniyasında 
teleredaktor, 
radioda 
muzıka 
bóliminiń baslıǵı, «Qaraqalpaqstan» baspasında 
redaktor, respublikalıq radio komitetinde áde-
biyat hám drama bóliminiń baslıǵı, «Erkin 
Qaraqalpaqstan» gazetası bas redaktorınıń orın-
basarı lawazımlarında islegen. 2009-jıldan baslap «Ámiwdárya» jurnalınıń 
bas redaktorı bolıp islep atır. 2016-jılı «Qaraqalpaqstan xalıq shayırı» 
húrmetli ataǵına miyasar boldı.
Shayırdıń «Xat», «Sen maǵan kerekseń», «Sen jaqsı qızsań», «Ashıq 
bolmaǵan kim bar», «Xosh jaslıǵım», «Álwidaǵ, muhabbat, álwidaǵ», 
«Dos bolıw hámmeniń qolınan kelmes», «Ashıq bolıp jasań» poeziyalıq 
toplamları basılıp shıqtı.
X. Dáwletnazarovtıń «Hásiret háwiri», «Paraxatshılıq haqqında sóz», 
«Anama xat», «Búlbúl pıǵanı», «Iyesiz jurt», «Qaraqalpaq bayazı», «Ziy-
warıy shejire», «Álwidaǵ muhabbat», «Xosh qal, jaslıǵım...» poemaları 
bar.
X. Dáwletnazarov 1991-jıldan baslap Jazıwshılar awqamınıń aǵzası.
Shayırdıń «Ashıq bolmaǵan kim bar» (1992), «Dos bolıw hámmeniń 
qolınan kelmes» (1994) qosıqlar toplamına kirgen lirikalıq qosıqlarına 
xalqımızdıń búgingi turmıs tirishiligi, jer menen ana tábiyatımızdaǵı 
ekologiyalıq ózgesheliklerdiń xalqımız turmısına unamsız tásiri, onıń 
qosıqlarınıń arqawı boldı. Álbette, kórkem sóz sheberi ushın ótiw dáwi-
riniń qıyınshılıǵın tereń túsiniw hám onı kewil-tuyǵılarınan ótkerip, 
keń oqıwshılar qáwimine kórkemlep jetkerip beriw úlken sheberlikti ta-
lap etedi. Mısalı, «Táshwishimiz qat-qabatdur» qosıǵında shayırdıń bú-
gingi ekologiyalıq apatshılıqqa janı ashıǵan xalıqtıń kewlindegi oy-
tolǵanıslardı óz júreginen ótkerip jırlaǵanlıǵınıń guwası bolamız «Suwsız 

---

221
el bolmaydı», suw tirishiligimizdiń arqawı bolǵanlıqtan da, shayır 
«Meniń dártli Ámiwdáryamsań...» qosıǵında bolsa «Saǵındım ǵoy 
máwij urıwlarıńdı «Anajanım Ámiwdárya, yar bolagór kólim ushın», 
yamasa «Sen bolmasań búlbúl bolmas baǵlarda, qus túwe tolı jurt 
qalar daǵlarda» dep ekolgoiyalıq qıyınshılıqlarǵa janı ashıp jırlaydı. 
Shayır X. Dáwletnazarovtıń sońǵı jıllardaǵı poyeziyalıq shıǵarmalarınıń 
ishinde «Iyesiz jurt» qosıǵı belgili orın tutadı. Qosıqtıń ideya-tema-
tikasında óz tuwılgan awılınan erterek ketken lirik qaharmannıń júrek 
tolganısları kúshlı berilgen. Ol sońınan tuwısqan inisiniń de anası 
menen qarındasın, úy dáskeleri menen birge iyti menen pıshıǵında alıp 
kóshkenligin, lekin erte báhárde uya salǵan qarlıǵashlardıń usı kóshke 
ermey qalǵanlıǵı tásirli súwretlenedi. Ásirese, eski jurtta ákesi egip, 
tárbiya bergen baǵları menen tallarınıń qalıp qoyǵanlıǵı shayır júregin 
eriksiz eljiretedi. Sonlıqtan da, ol «Ata jurtım qarap turǵanday, Ákem 
bolıp — kózı jasawrap» qatarlarında iyesiz qalǵan ata mákanı ushın ózin 
ayıplı sanaydı.