|
Soraw hám tapsırmalar
1. Jazıwshı A.Bekimbetovtıń ómiri haqqında nelerdi bilesiz?
2. Jazıwshınıń qanday romanları basılıp shıqtı?
3. Jazıwshı qaysı shıǵarması ushın Berdaq atındaǵı sıylıqtı alıwǵa miyasar
boldı?
4. «Awır sınaqlar» povestinde qaysı dáwir waqıyaları sóz etilgen?
69
5. Ne ushın Pirjan maqsım ulı Nawrız hám qızı Shiyrin menen elden ketiwge
májbúr boladı?
6. Pirjan maqsım hám onıń ulı Nawrız hám qızı Shiyrinǵa kimler járdem be-
redi?
7. Olardıń basınan keshirgen qıyınshılıqlar qalay bayanlanǵan?
8. «Jol azabı, gór azabı» degen sózdiń mánisin qalay túsinesiz?
9. Jazıwshınıń «Awır sınaqlar» povestin muǵallimniń járdeminde tolıq oqıp
alıń.
TILÅWBÅRGÅN JUMÀMURÀTÎV
(1915 — 1990)
Ómiri
hám
dóretiwshiligi.
T. Jumàmuràtîv
házirgi dáwir qàràqàlpàq ádåbiyàtınıń hár tá-
råplåmå ràwàjlànıwınà óziniń lirikàlıq, sàtiràlıq
qîsıqlàrı, oshårk hám gúrrińlåri, pyåsà hám pîe-
màlàrı månån sàlmàqlı úlås qîsqàn úlkån tàlànt
iyåsi. Ol kåń oqıwshılàr qáwiminå lirikà hám sà-
tirik shàyır sıpàtındà urıstàn kåyingi jıllàrı bål-
gili bîldı. Shàyırdıń dáslåpki lirikàlıq qîsıqlàrı
1956-jılı «Júråk muhàbbàtı» dågån qîsıqlàr tîp-
làmındà bàsılıp shıqsà, onnàn båri då shàyırdıń
«Dîslıq» (1959), «Zàmànlàslàrım» (1961), «Dáwràn
juldızlàrı»
(1963),
«Tàńlàmàlı
shıǵàrmàlàrı»
(1967), «Tîlqındà» (1970), «Káràmàtlı tulǵà»
(1975), «Tàńlàmàlı shıǵàrmàlàrınıń I, II tîmı» (1978, 1980), «Túrli
ótkållår» (1983), «Dîslıq hàqqındà qîsıqlàr» (1988), tuwılǵàn kúniniń
90 jıllıǵınà bàǵıshlàp shıǵàrılǵàn «Ómirińniń ózi filîsîfiyà» (2005)
pîeziyàlıq tîplàmlàrı månån «Mákàryà sulıw» (1973) poeması bàsılıp
shıqtı. T. Jumàmuràtîvtıń dràmàturgiyà jànrındà «Qızlàr házili» (1976),
«Tiklångån tuw» (1971), «Àwır kúnlårdå» (1977) pyåsàlàrı Bårdàq
àtındàǵı muzıkàlı dràmà tåàtrınıń sàõnàsındà birnåshå mártåbå qîyıldı.
Prîzà tàràwındà birnåshå gúrrińlåri månån oshårklåri «Muhàbbàt sırı»
(1958) kitàbındà járiyàlàndı. T. Jumàmuràtîv shåbår àwdàrmàshı sıpàtındà
rus shayırı À. S. Pushkinniń «Bàlıqshı hám àltın bàlıq» ertågin, shıǵıs
klàssigi Omàr Hàyyàmnıń rubàyılàrın, tàtàr shàyırı Muwsà Jálildiń
qîsıqlàrın, qırǵız shàyırı Tîqtàǵuldıń tårmålårin qàràqàlpàq tilinå
70
àwdàrdı. Óz gåzågindå T.Jumàmuràtîvtıń lirikàlıq qîsıqlàrı månån
àtàqlı «Mákàryà sulıw» poeması rus, ózbåk, qàzàq, tàtàr h.t.b tillårgå
àwdàrılıp bàsılıp shıqtı.
Tilåwbårgån Kuppàtullà ulı Jumàmuràtîv 1915-jılı 15-iyundå Mîynàq
ràyînınıń Àqdáryà àwılındà tuwıldı. 1937-jılı muǵàllimlår tàyàrlàytuǵın
kurstı pitkårip kålip, dáslåp óz àwılındà muǵàllim, sîń Mîynàq ràyî-
nındàǵı «Qızıl bàlıqshı» gàzåtàsındà rådàktîr bîlıp islåydi. 1948-jılı
Tàshkånttågi Ortà Àziyà mámlåkåtlik univårsitåtindå oqıp kålådi. 1950-
jılı Nókiskå shàqırtılıp àlınıp, råspublikàlıq gàzåtàlàrdà, ràdiî esittiriw
kîmitåtindå hám Jàzıwshılàr àwqàmındà jumıs islåydi.
T. Jumàmuràtîv
1957-jıldàn
bàslàp
Jàzıwshılàr
àwqàmınıń
àǵ-
zàsı. Shàyır kórkåm ádåbiyàt tàràwındàǵı õızmåtlåri ushın 1967-jılı
«Qàràqàlpàqstàn õàlıq shàyırı», 1969-jılı «Ózbåkstàn õàlıq shàyırı» húr-
måtli àtàqlàrınà miyàsàr bîldı. 1972-jılı «Tàńlàmàlı shıǵàrmàlàrı» hám
«Tîlqındà» qîsıqlàr tîplàmlàrı ushın råspublikàlıq Bårdàq àtındàǵı mám-
låkåtlik sıylıqtı àlıwǵà eristi.
T. Jumàmuràtîv õàlqımız àràsındà qîsıqlàrın yàdtàn suwırıp sàlıp
àytàtuǵın, kåråk jårindå yàdtàn qîsıq shıǵàrà àlàtuǵın tàlàntlı tókpå
(imprîvizàtîr) shàyır boldı. Onı õàlqımızǵà jàqınnàn tànıtqàn ruwõıy
bàylıqlàrdıń biri fîlklîrlıq dástúrlår. Shàyır jàslàyınàn õàlıq dànàlıǵın
tıńlàwǵà hám oqıwǵà jànı qumàr, zåyinli hám qàtıqulàq bîlıw månån
birgå ànà tili månån ádåbiyàtınıń bày ǵáziynåsinån, shıǵıs hám bàtıs
mádåniyàtı durdànàlàrınàn shåbår pàydàlànàdı.
50-jıllàrǵà kålip shàyır dóråtiwshiligi idåyà-tåmàtikàlıq, jànrlıq, kór-
kåmlik jàqtàn dà ádåwir dáråjådå óskånligi bàyqàlàdı. Mısàlı, shàyır
poeziyàsındà shıǵıs hám klàssikàlıq pîeziyàdà kåń qîllànılǵàn muõàllås
(«Jàràsàr»), tórtliklår, ǵázzål («Nàwàyı hàqqındà»), tårmålår («Àdàmzàt»,
«Quwànısh pånån uwàyım», «Qîstàrlàr», «Bîlur tàwdıń bàsındà»), tîlǵàw
(«Jıràwlàr tîlǵàwı», «Sır tîlǵàwı»), tuwısqàn õàlıqlàr ádåbiyàtındà kåń
qîllànılǵàn úsh qàtàrlı («Nókis»), sågiz qàtàrlı («Jàńà jıldà») qîsıqlàrı,
bàllàdà jànrındà («Shımbàylı qız», «Otırıspà»), táriyip, àrnàw qîsıqlàrı
jánå då qîsıq pånån jàzılǵàn fålåtîn («Kórgån isti ettik bàyàn»), àytıs
(Shàyırdıń qàzàq àqını Úmbåtàli Quràlàåv pånån àytısı, dàyısı Pàlmàn
månån muǵàllim jigit Kárimbày Muwsàåv pånån àytısı), jánå då õàlıq
ertåklårinå tiykàrlàp jàzılǵàn birnåshå shıǵàrmàlàrı månån birgå yumîr-
sàtiràlàrı shàyır dóråtpålåriniń tåmàtikàlıq hám jànrlıq fîrmàlàr månån
bàyıǵànlıǵınàn dáråk bårådi.
71
«Shının àytsàm ómirdiń hár sàlàsı, bårår sàǵàn pîeziyà bulàǵın»
dåp jàzǵàn shàyır, turmıstıń hár qıylı tàràwlàrındà el mápi ushın
õızmåt etip àtırǵàn zàmànlàslàrımızdıń dårlik hámmåsinå pàõtàkåshlårgå,
shàrwàlàrǵà, bàlıqshılàrǵà, mádåniyàtımızdıń tulǵàlàrınà, pàlwànlàrınà,
shıpàkårlårgå, ustàzlàrǵà sóz shåbårlårinå, shàõtyorlàrǵà shàyırlàrǵà àrnàp
qîsıqlàr jàzdı.
Jámiyåtkå kåri tásirin tiygizetuǵın máskúnåmlik illåti shàyırdıń jànın
àzàr shåktirgån tåmàlàrdıń biri bîldı. Mısàlı, «Máspámbåttiń túsi» qîsı-
ǵındà hàdàl miynåt etiwdiń ornınà hámålinån pàydàlànıp kúndå más
bîlıp júrgån bàsshınıń obràzın dóråtådi.
Shàyır pîeziyàsındà õàlqımızdıń kúndålikli ómirin, miynåt àdàm-
làrınıń erisip àtırǵàn tàbıslàrın, tınıshlıq, pàràõàtshılıq, dîslıq tåmàlàrınà
qîsà, õàlıqlàr dîslıǵın, àdàmlàrdıń bir-birinå bîlǵàn dîslıq qàtnàslàrın,
jàqsılıq, hàdàllıq, àdàmgårshilik qásiyåtlårdi ulıǵlàw, gåypàrà àdàmlàrdıń
is-háråkåtlårindågi qîlàysız illåtlårdi sàtirà otı månån áshkàràlàw ànıq
kózgå tàslànàdı.
T. Jumàmuràtîvtıń dóråtiwshiligindå àrnàw, táriyip qîsıqlàrı kóp.
Onıń dóråtpålårinå qàràsàq, qàràqàlpàq úlkåsindå shàyırdıń izi tús-
pågån, kåwlinå oy sàlmàǵàn jårdiń ózi jîq sıyàqlı. Óziniń tuwılıp
óskån mákànı Mîynàqtàn bàslàp, hámmå ràyînlàrǵà àrnàp jàzǵàn
qîsıqlàrı («Mîynàqtà», «Àràlım», «Nókisim», «Ámiwdáryà», «Ållikqàlà»,
«Tàõtàkópir», «Shîmànày», «Shımbàydıń») bàr, olàrdıń hárbiri tåk sîl
mákànǵà sày milliy kîlîrittå qàytàlànbàs råńdå súwråtlånådi. Shàyır
õàlqımızdıń uzàq tàriyõınà àrnàp «Qàràqàlpàq àt qàldı», «Qàràqàlpàq
bîlǵàlı» qîsıqlàrın jàzdı. Mısàlı, shàyır «Qàràqàlpàq àt qàldı» qîsıǵındà:
ótkåndågi àtà-bàbàlàrımızdıń qàndày qıyın dáwirlårdi, jàwgårshiliklårdi
bàstàn kåshirsådå milliy miyràslàrı månån mádåniyàtın, eli-õàlqın hám
tuwǵàn jårin kózdiń qàràshıǵındày sàqlàp qàlǵànlıǵı màqtànısh såzimlåri
månån jırlànàdı.
T. Jumàmuràtîv pîeziyàsındà «Ukràin qızı», «Àlǵıs» (Îkåàn ortà-
sındà), «Ànànıń kåwli bàlàdà», «Bàlà tuwràlı sóz» pîemàlàrı månån
birgå bàlàlàrǵà àrnàlǵàn «Kiyiktiń eki ılàǵı», «Qásiyåtli gáwhàr tàs
hàqqındà ertåk», «Dîslıq» («Jàlınlı kúnlårdå»), «Mákàryà sulıw»
poemaları bålgili orın iyålåydi.
72
Do'stlaringiz bilan baham: |
