Dawletmuratov Adilbay Mirzabaevich

Yaponiyada jumıssız shaxs dep, sońǵı bir hápte dawamında bir saat ta islemegen, Ullı Britaniyada bolsa, sońǵı bir hápte dawamında jumıs islemegen, sol dáwirde jumıs izlegen yamasa keselligine baylanıslı jumıs izlew imkaniyatına iye bolmaǵan puqaralar túsiniledi. Ayırım mámleketlerde nızam hújjetlerine muwapıq, jumıssız dep, jumıstan bosatılǵan hám miynet stajına iye bolmaǵanlar túsiniledi.
Ózbekstan Respublikası Miynet Kodeksiniń 60-statyasında “Jumıssızlar - on altı jastan pensiya menen támiyinleniw huqıqın alǵanǵa shekemgi jasta bolǵan, haqı tólenetuǵın jumısqa yamasa dáramat keltiretuǵın iskerlikke iye bolmaǵan, jumıs izlep atırǵan hám jumıs usınıs etilse, oǵan kiriwge tayar bolǵan yamasa kásipke tayarlawdan, qayta tayarlawdan ótiwge yaki qánigeligin arttırıwǵa tayar bolǵan miynetke jaramlı shaxslar (tálim orınlarında bilim alıp atırǵanlar buǵan kirmeydi) esaplanadı” dep kórsetilgen.

Kimlerdi jumıssız dep esaplaw múmkin?

Ózbekstan Respublikasındaǵı nızamshılıqqa tiykarlanıp “jumıssız shaxs” dep esaplaw ushın tómendegi tórt shárttiń bolıwı talap etiledi:

1. 
   Puqara miynetke qábiletli bolıwı hám ámeldegi nızam hújjetlerine muwapıq pensiya támiynatı huqıqına iye bolmawı kerek (miynet etiiw qábiletiniń tómen dárejesi Miynet kodeksiniń 77 -statyasına muwapıq 16 jas dep belgilengen).
   

Sonı ayrıqsha aytıp ótiw kerek, Miynet kodeksiniń usı statyasına muwapıq tiyisli shártlerge tiykarlanǵan halda 15 yamasa 14 jasqa tolǵan jaslardı da jumısqa alıwǵa ruxsat berilse de, olar jumısqa qábiletli shaxs dep esaplanbaydı.

2. 
   Puqara jumısqa hám xızmet haqıǵa (miynet dáramatına) iye bolmawı lazım. Eger, puqara tiykarǵı jumıstı joytqan (mısalı, jumıs orınlarınıń qısqárıw menen jumıstan bosatılǵan), biraq qosa islew tiykarında basqa kárxanada islep atırǵan bolsa, onda ol jumıssız esaplanbaydı.
   

Napaqalar, alimentler, bahalı qaǵazlar boyınsha alınǵan dividendler, banklerge qoyılǵan qarjılar esabınan procentler, pensiya hám stipendiyalar xı zmet haqıǵa (miynet dáramatına) kirmeydi, biraq pensiya hám stipendiyalar alıwshı puqaralar sociallıq jaqtan qorǵalǵanlıǵı sebepli jumıssız dep esaplanbaydı.

3. 
   Puqaralar jumıs islewge tayar bolıwı lazım. Puqaranıń jumıs islewge tayar ekenligin, onıń jergilikli miynet organına jumıs izlep rásmiy múrájet etiwi, belgilengen múddetlerde miynet organında qayta dizimnen ótip turıwı hám miynet organları tárepinen usınıs etilgen jumıstı qabıl etiw jaǵdayları tastıyıqlaydı.
   

²⁴ Абдурахманов Қ.Х. Меҳнат иқтисодиёти. Дарслик. Т.: Меҳнат., 2004, 314 бет

4. 
   Puqara barlıq tiyisli hújjetlerdi usınıs etken halda jergilikli miynet organında jumıs izlewshi sıpatında dizimnen ótiwi lazım.
   

Jumıssızlıq óziniń kelip shıǵıw sebepleri hám dawam etiwine qaray túrli formalarǵa iye boladı.

1.