Dawletmuratov Adilbay Mirzabaevich

Óndiristiń gorizontal toplanıwı – bul milliy ekonomikanıń málim bir tarawı sheńberinde kárxana hám firmalardıń irilesiwi. Ol erkin báseki dáwiri, sonday- aq, XX ásirdiń baslarında óndiristiń toplanıwınıń tiykarǵı forması sıpatında júzege kelgen edi.
Óndiristiń vertikal toplanıwı – bul milliy ekonomikadaǵı bir neshe óz-ara baylanıslı tarawlarda ónim islep shıǵarıwdıń toplanıwı. Ol ilimiy-texnikalıq revolyuciya sharayatlarında keń rawajlandı.
Monopoliyalardıń júzege keliwinde óndiristiń toplanıwınan tısqarı jáne bir qatar faktorlar tásir kórsetedi:

1. 
   mámlekettiń protekcionistlik bajıxana siyasatı. Ol sırt eldegi básekileslerdiń ishki bazarǵa kiriw imkaniyatın sheklep, monopoliyalardıń payda bolıwına sharayat jaratadı;
   
2. 
   banklerdiń xızmeti hám finanslıq siyasat. Bankler sanaat monopoliyalarınıń jedel ósiwine múmkinshilik beredi.
   

2. Monopoliyanıń túrleri

Monopoliyalardıń mánisin ashıp beriwde onıń túrlerin kórip shıǵıw ayrıqsha áhmiyetke iye. Monopoliyalardıń túrlerin bir neshe ólshemlerge qaray ajıratıw múmkin.

1. 
   Bazardı iyelep (birlestirip) alıw dárejesine qaray: sap monopoliya, oligopoliya hám monopsoniya.
   

Sap monopoliya – tarawdaǵı birden-bir óndiriwshi yamasa satıwshınıń baha hám óndiris kólemin belgilewdegi jeke ústemlik jaǵdayı esaplanadı.
Oligopoliya – tarawdaǵı bir neshe iri óndiriwshi yamasa satıwshınıń baha hám óndiris kólemin belgilewdegi ústinlik jaǵdayı esaplanadı. Oligopolist- óndiriwshilerge Ózbekstanda kómir (Angren qalası, Surxandárya wálayatı Sariosio (Sharhun) hám Boysun (Tuda) rayonlarında jaylasqan) islep shıǵarıwdı mısal etip keltiriw múmkin.
Monopsoniya - tarawdaǵı óndiriwshi yamasa satıwshılar sanı júdá kóp bolıp, olar tovar yamasa xızmetlerdiń birden-bir tutınıwshısı yamasa qarıydarı bar bolǵan sharayattaǵı jeke ústemlik jaǵdayı esaplanadı. Buǵan “ÓzJ Mavto” kárxanası anıq mısal bola aladı. Bul iri kárxana mámleketimizdegi jeńil avtomobillerdi islep shıǵarıwda zárúr bolǵan kóplegen mútáj hám jalǵastırıwshı bóleklerin olardıń salıstırmalı mayda islep shıǵarıwshılarınan satıp alıwda jeke ústinlik dárejesi ne iye boladı.

2.