Dawletmuratov Adilbay Mirzabaevich

Tayanısh túsinikler


Báseki, báseki nızamı, taraw ishindegi báseki, tarawlar aralıq báseki, erkin yamasa jetilisken báseki, jetilispegen báseki, básekilesiw usılları, báseki ortalıǵı, básekige shıdamlılıq.

2. lekciyasnıń jobası:

1. 
   Monopoliyanıń mánisi hám júzege keliw sebepleri
   
2. 
   Monopoliyanıń túrleri
   

1. Monopoliyanıń mánisi hám júzege keliw sebepleri

Ekonomikada bazar mexanizminiń nátiyjeli háreket etiwi hám báseki ortalıǵınıń támiyinleniwi monopoliyalar, olardıń kelip shıǵıw sebepleri hám háreket etiw ózgesheliklerin kórip shıǵıwdı talap etedi.
Monopoliya túsinigine túrli oqıw ádebiyatlarında túrlishe táriyip berilgen. Atap aytqanda, ayırım orınlarda onı “mámleket, kárxanalar, shólkemler, satıwshılardıń qandayda xojalıq xızmetin ámelge asırıwdaǵı absolyut huqıqı” sıpatında qaralsa, basqa jaǵdaylarda “xızmettiń ol yaki bul tarawında shaxs yamasa adamlar toparınıń hár qanday (ayırım ádebiyatlarda - jeke) húkimlik etiw jaǵdayı” dep táriyiplenedi. Bul táriyiplerdegi monopoliyanıń “absolyut huqıqı” yamasa “hár qanday yamasa jeke húkimlik jaǵdayı” sıyaqlı táriyipleri onıń mánisin anıq kórsetip bermewi sebepli, onı tómendegishe táriyiplew orınlı dep esaplaymız: monopoliya - monopol joqarı bahalardı ornatıw hámde monopol joqarı payda alıw maqsetinde tarawlar, bazarlar hám bir pútin makroekonomika ústinen ústemlikti ámelge asırıwshı iri kárxanalar (firma, korporaciyalar)dıń birlespeleri.
“Monopoliya” atamasınıń kelip shıǵıwı bazarǵa tiyisli túsiniklerden (yaǵnıy, grekche “monoc” - birew, birden-bir hám “poleo” - sataman) quralǵan bolsa, biraq onıń ekonomikalıq tiykarları tiykarınan óndiriske barıp taqaladı.
Monopoliyalardıń júzege keliwiniń materiallıq tiykarı óndiristiń toplanıwı esaplanadı. Óndiristiń toplanıwı óndirislik ásbaplar, jumıs kúshi hámde ónim islep shıǵarıw kóleminiń iri kárxanalarda toplanıwın ańlatadı.
Óndiristiń gorizontal hám vertikal toplanıwı bir-birinen parqlanadı.