Dawletmuratov Adilbay Mirzabaevich

7.4-sızılma. Bazar teńsalmaqlıǵı


Bazar teńsalmaqlıǵı qatıp qalǵan jaǵday emes. Oǵan statika (ózgermewshilik) emes, al dinamika (rawajlanıw) tán, sebebi birinshiden, talaptıń ózi ózgerse, onı qanaatlandırıw imkaniyatı hám soǵan muwapıq usınıs ta ózgerip turadı. Teńsalmaqlıqtıń ózgeriwine talap yamasa usınıs sebepshi boladı. Usınıs artı p ketkende artıqsha usınıs júzege keledi, yaǵnıy bazarı tómen tovarlar rezervi payda boladı.
Bazarda teńsalmaqlıq júzege kelgende qarıydarlar kerekli tovardı bazardan tabadı hám kelisilgen bahada satıp aladı. Satıwshılar, yaǵnıy óndiriwshiler óz tovarların waqtında satıp, qárejetlerdi qaplap, payda da kóredi. Eger qarıydarlar tovarlardı óz waqtında satıp alıp mútájliklerin qanaatlandırsa, yaǵnıy bunıń menen óz máplerine jetse, óndiriwshiler bunıń menen payda kóriwdey máplerin júzege shıǵaradı.

Qadaǵalaw sorawları

1. 
   Talapqa anıqlama beriń. Talap muǵdarına tásir etiwshi faktorlardı mısallarda túsindiriń.
   
2. 
   Talap nızamınıń mazmunın túsindiriń. Giffen nátiyjesininń mánisin túsindiriń.
   
3. 
   Usınısqa anıqlama beriń. Usınıs muǵdarına tásir etiwshi faktorlardı mısallarda túsindiriń.
   
4. 
   Usınıs nızamınıń mazmunın túsindiriń. Usınıs elastikligin mısallarda túsindiriń.
   
5. 
   Bazar teńsalmaqlıǵı haqqında túsinik beriń.
   

8. TEMA. BÁSEKI HÁM MONOPOLIYA

1. 
   lekciyanıń jobası:
   

1. 
   Básekiniń mánisi hám obektiv tiykarlari
   
2. 
   Básekiniń túrleri hám formalari
   
3. 
   Básekilesiw usılları hám báseki strategiyası
   

1. Básekiniń mánisi hám obektiv tiykarlari

Bazar mexanizminiń strukturalıq bólimlerinen biri báseki esaplanadı. Bazar ekonomikası óziniń jetekshilik dárejesi hám rawajlanıw ózgesheliginiń qanday bolıwına qaramastan básekiniń bolıwın talap etedi. Sonıń menen birge, bazar ekonomikasınıń rawajlanıp barıwı menen báseki qatnasıqları da jetilisip, óz formaların ózgertip baradı.
Báseki bazar ekonomikasınıń tiykarǵı háreketke keltiriwshi kúshi bolıp tabı ladı. Bazar qatnasıwshıları ózleriniń ekonomikalıq máplerin qanaatlandırıw ushın óz -ara básekige túsedi. Báseki mexanizmi birinshi ret A.Smit tárepinen tilge alındı. Ol “Xalıqlar baylıǵınıń tábiyatı hám sebepleri haqqında” ǵı (l776 j.) miynetinde bazardıń “kózge kórinbes qol” járdeminde basqarılıp turatuǵının kórsete otırıp, báseki pútkil jámiyetke payda keltiredi degen juwmaqqa keledi.
Bazar sisteması ushın báseki obektiv zárúrlik esaplanadı, sebebi básekisiz ekonomikalıq rawajlanıwdıń bolıwı múmkin emes. Olay bolsa básekiniń ózi ne?

Báseki – bazar ekonomikası qatnasıwshılarınıń óz máplerin júzege shıǵarıw ushın bir-biri menen gúresiwi, olardıń óz-ara bellesiwi.

Básekini hámmeniń hámmege qarsı gúresi dep bolmaydı. Báseki mápler soqlıǵısqan jerde júz beredi, mápler uyǵınlasqan jerde bolsa