Dawletmuratov Adilbay Mirzabaevich

Talap nızamı ekonomikalıq nızam bolıp, oǵan muwapıq tovarlarǵa talap olardıń bahasına keri qatnasta boladı ¹¹. Real ekonomikalıq turmısta ayırım qaǵıydaǵa qarama-qarsı bolǵan, yaǵnıy ayırım tovar bahasınıń ósiwi menen oǵan bolǵan talap muǵdarınıń jánede artıwı jaǵdayı da ushırasadı. Bul jaǵday Giffen nátiyjesi (inglis ekonomisti R.Giffenniń atı menen) dep ataladı. Giffen kámbaǵal isshi shańaraqları kartoshkanıń qımbatlawına qaramastan onı tutınıwdıń keńeyiwin gúzetip, bul nátiyjeni súwretlep kórsetken. Túsindiriw soǵan tiykarlanadı, kartoshka kámbaǵal shańaraqtıń awqatında ónimlerdiń tiykarǵı bólegin iyeleydi. Eger kartoshka bahasınıń ósiwi júz berse, bunda kámbaǵal shańaraq gosh satıp alıwdan ulıwma bas tartıwǵa májbúr boladı, óziniń kóp bolmaǵan dáramatınıń barlıǵın kartoshka satıp alıwǵa sarplaydı. Demek, bunday jaǵdayda bahalardıń artıwı zárúr tovarlarǵa talap muǵdarınıń kemeymesten, kerisinshe artıwına alıp keliwi múmkin.
Talap nızamına muwapıq baha artsa talap qısqaradı, baha páseyse talap artadı, biraq bunıń ushın bahaǵa tásir etiwshi basqa faktorlar ózgermewi kerek. Mısalı, baha artqanda talaptıń qısqarıwı ushın álbette satıp alıw qábiletin belgilews hi dáramat ózgermewi kerek. Eger dáramat bahaǵa salıstırǵanda kóbirek artsa, talap ta artadı. Nátiyjede baha menen talap ortasındaǵı keri baylanıs buzıladı. Baha hám talaptıń óz - ara qanshelli baylanıslılıǵın biliw ushın basqa faktorlar ózgermeydi dep shamalanadı.
Talap nızamın muǵdarı boyınsha talap elastikligi (ózgeriwsheńligi) sáwlelendiredi. Soǵan qaray bahanıń ózgeriwine juwap retinde talap qanshelli ózgergenligin biliw múmkin, bunıń menen talap nızamı qalay háreket etip atırǵanlıǵı anıqlanadı, biraq bunı talaptıń dáramat tásirinde ózgeriwi sáwlelendirmeydi.

Talaptıń bahaǵa baylanıslı elastikligi bul bahanıń ózgeriwine juwap retinde talaptıń qanshelli ózgeriwin bildiredi.

Eger bahaǵa juwap retinde talap anıq tárizde ózgerse talap elastik esaplanadı, eger bul ózgeris tómen bolsa elastik emes talap bar boladı. Talaptıń elastikligin kópshilik jaǵdaylarda 4 faktor júzege keltiredi.