|
hám ózgeshelikleri
Ótken ásirdiń 90-jıllarına kelip burınǵı awqam respublikaları ortasındaǵı baylanıslardıń úziliske túsiwi hám jańa bazar qatnasıqlarınıń qáliplespegenligi, mámleketimiz aldına bazarǵa qaysı joldan hám qanday ótiwimiz kerek? degen sorawdı qoydı. Bazar qatnasıqları xalqımız ushın pútkilley jańa túsinik emes edi. Sebebi burın ata-babalarımız “Ullı jipek” jolı arqalı kárwanlardı alıp, sawda-satıq jumısların jurgizgen, Shıǵıs penen Batıs ortasında baylanıslardı támiyinlegen. Bunıń ushın respublikamızda barlıq qolaylı sharayatlar da bar edi. Mámleketimizdiń qolaylı tábiyiy- klimat sharayatı, geografiyalıq jaylasıwı, bay tábiyiy resursları, bazar sistemasına ótiw ushın tolıq imkaniyatlardı jaratıp beretuǵın edi. Biraq 70 jıl dawamında isbilermenlikten, izleniwshilikten, dóretiwshilikten hám milliy qádiriyatlardan uzaqlastırılǵan xalqımız ushın birden bazar sistemasına ótip ketiw ańsat emes. Usınday bir jaǵdayda xalıqtı keleshegi ullı, azat hám abat Watan qurıw jolında bir lestiriw ushın úlken kúsh, jiger hám mártlik talap etiletuǵın edi.
Mámleketimizde qáliplesken jaǵdaydı esapqa ala otırıp, respublikamızdıń Birinshi Prezidenti Islam Karimov aqılǵa muwapıq is tutıp, qatań siyasiy sananı payda etip, mámleketimizdi tereń krizisten alıp shıǵıwǵa qaratılǵan, turaqlı sociallıq baǵdarlanǵan bazar ekonomikasın qurıwdıń hár tárepleme puxta oylanılǵan reformalar strategiyasın islep shıqtı hám onı ámelge asırıwǵa basshılıq etti. Prezidentimiz basshılıǵında sociallıq baǵdarlanǵan bazar ekonomikasına tiykarlanǵan huqıqıy demokratiyalıq mámleket
qurıw hám puqaralıq jámiyetti qáliplestiriw maqsetinde oǵada mashaqatlı, sonıń menen birge, sharapatlı rawajlanıw jolı basıp ótildi.
Dáslepki dáwirlerde, bazar ekonomikasına ótiwdi tabıslı ámelge asırǵan ellerdiń ótiw modellerinen paydalanıw usınıslarıda bildirildi. Turkiya hám Qıtaydıń ótiw jollarınan paydalanıw Ózbekstan ushın maqul keledi degen pikirlerde boldı. Biraq duńya elleriniń bazar ekonomikasına ótiw jolları qanshelli dárejede du rıs hám tabıs keltirgen bolmasın, olardıń tájiriybesin tuwrıdan-tuwrı kóshirip alıw nadurıs bolar edi. Sonlıqtan Birinshi Prezidentimiz I.A.Karimov Ózbekstannıń óziniń rawajlanıw jolı bolıwı kerek, degen principte qatań turıp, biz hesh bir mámleketten nusx a alalmaytuǵınımızdı dáliyillep kórsetti. Ózbekstannıń aldında bir neshe strategiyalıq rawajlanıw jolları bolıp, olardıń hár biri puxta uyrenilip, tereń analiz etildi. Rawajlanıw modelin shiyki zat, agrar, industrial hám xızmet kórsetiw baǵdarlarında jarat ıw imkániyatı boldı. Ayrım mámleketler sıyaqlı rawajlanıw modelimizdi shiyki zat tiykarında jaratsaq, ol ekstensiv rawajlanıw jolına qaytıp, tábiyiy resurslardıń ayawsız isletiliwine alıp keledi. Agrar tarawdı rawajlandırıw jolın tutsaq, xalıqtıń kópshilik bólegin awıl xojalıǵı tarawında bánt etiw kerek. Bul jol rawajlanıwdan artta qalǵan eller ushın tán bolıp, ol dúnya civilizaciyasınan uzaqlasıwǵa alıp keledi. Rawajlanıw modelin xızmet kórsetiw baǵdarı tiykarında da dúziwge bolar edi, biraq ayrım ellerdiń tájiriybesi kórsetkenindey, industrial ekonomikalıq rawajlanıw modeli nátiyjelirek esaplanadı. Ózbekstan Respublikası óziniń rawajlanıw modelinde bul jollardıń unamlı táreplerin biykarlamaǵan halda, olardan nátiyjeli paydalanıw jolın tuttı. Sebebi Birinshi Prezidentimiz, dúnya tájiriybesin hám óz ámeliyatımızdıń paydalı táreplerin biykarlamaǵan halda, ózimizdiń social-ekonomikalıq rawajlanıw modelimiz bolıwı kerekligin kórsetip bergen edi. Ózbekstannıń ekonomikalıq rawajlanıw modeli xalqımızdıń tariyxıy tájiriybeleri, milliy hám mádeniy úrp-ádetlerin de esapqa aldı. Bazar sistemasına ótiwdi eski ekonomikalıq qatnasıqlardı tez waqıt ishinde (“shok terapiyası”) saplastırıw jolı menen de ámelge asırıwǵa bolatuǵın edi. Biraq sol dáwirdegi ekonomikalıq rawajlanıw jaǵdayımızdı, xalqımız quramında sociallıq qorǵawǵa mútáj qatlamnıń kópshilikti quraytuǵınlıǵın esapqa alsaq bul jol bizge maqul emes edi. Sonlıqtan, awır aqıbetlersiz, keskin shiyelenisiwlerdi payda etpey turıp, bazar qatnasıqlarına basqıshpa-basqısh ótiw jolın tańladıq. Bazar qatnasıqlarına ótiwdiń teoriyalıq tiykarların, tártip-qaǵıydaların, nızamlıqların, ótiw jolları hám principlerin óz ishine qamtıytuǵın ilimiy koncepciya jaratılıp, bul koncepciyanıń tiykarın “ózbek modeli” quradı.
Reformalardıń ózbek modeli bunnan aldın jer júzinde jaratılǵan hám bar bolǵan modellerdiń hesh birin tákirarlamaǵan halda, óz mazmunı hám áhmiyeti boyınsha pútkilley jańa model boldı. Rawajlanıwdıń ózbek modeli tómendegi bes principke tiykarlanadı:
Birinshiden, ekonomikalıq reformalar hesh qashan siyasat artında qalmawı kerek, yaǵnıy ekonomika siyasattan ústin bolıwı kerek.
Ekinshiden, ótiw dáwirinde mámleket bas reformator bolıwı lazım. Úshinshiden nızam ústemligine erisiw, nızamlarǵa qatań boysınıw lazım
Tórtinshiden, xalıqtıń demografiyalıq dúzilisin esapqa alǵan halda kúshli sociallıq siyasat ótkeriw kerek.
Besinshiden, bazar ekonomikasına ótiw ekonomikanıń obektiv nızamların esapqa alıp, jaqın ótmishtegi “revolyuciyalıq sekiriwler”siz, yaǵnıy evolyucion jol menen puxta oylap, basqıshpa-basqısh ámelge asırılıwı kerek. Birinshi Prezidentimiz I.A.Karimov “Jańa úydi qurmay turıp, eskisin buzbań - baspanasız qalasız” degen xalqımızdıń hikmetli danalıq sózin basshılıqqa ala otırıp, bir sistemadan ekinshisine ótiw áste-aqırınlıq penen basqıshpa-basqısh ámelge asırılıwı kerekligin xalqımızǵa
qayta-qayta uqtırǵan edi hám bazar ekonomikasına ótiwdi baslaǵan dáwirdegi jaǵday da sonı talap etti.
Ekonomikalıq qatnasıqlar hám shólkemlestiriwshilik-basqarıw strukturalarınıń bir túrinen pútkilley basqa jańa túrine ótiw, ekonomikalıq reformalar strategiyasın islep shıǵıw hám onıń tiykarǵı baǵdarların anıqlap alıwdı talap etedi. Ekonomikalıq reformalar – ekonomikada túpkilikli ózgerislerdi ámelge asırıwǵa qaratılǵan ekonomikalıq ilajlar kompleksi.
Reformalardı ámelge asırıwdan aldın bazar ekonomikasına ótiwdiń teoriyalıq modeli jaratıladı. Bul modelde jańa ekonomikaǵa ótiwdiń ulıwmalıq tárepleri hám milliy ózgeshelikleri názerde tutıladı, reformalardıń tiykarǵı baǵdarları belgilenedi.
Ózbekstanda ekonomikalıq reformalardı ámelge asırıwdıń tiykarǵı baǵdarları
tómendegilerden ibarat:
Menshik qatnasıqların reformalaw;
Agrar reformalar;
Finans-kredit hám baha reforması;
Basqarıw sistemasın reformalaw hám bazar infrastrukturasın jaratıw;
Sırtqı ekonomikalıq baylanıslar reforması;
Sociallıq reformalar.
Ózbekstanda milliy rawajlanıw basqıshları hám olardıń wazıypaları
Ǵárezsizliktiń dáslepki jıllarında, yaǵnıy sociallıq baǵdarlanǵan bazar ekonomikasına ótiwdiń birinshi basqıshında (1991-1995 j.j) eki wazıypanı birden sheshiw maqset etip qoyıldı:
totalitar sistemanıń awır aqıbetlerin jeńiw, krizistiń aldın alıw, ekonomikanı turaqlastırıw;
respublikanıń ózine tán sharayatı hám ózgeshelikleri esapqa alǵan halda, bazar qatnasıqlarınıń tiykarların qáliplestiriw.
Usı wazıypalardı sheshiw ushın birinshi basqıshta reformalawdıń tómendegi áhmiyetli baǵdarları anıqlap alındı hám ámelge asırıldı:
ótiw processiniń huqıqıy tiykarların qáliplestiriw, reformalardıń nızamlı- huqıqıy tiykarın bekkemlew;
jergilikli sanaat, sawda, turmıslıq xızmet kórsetiw kárxanaların, turaq jay fondın menshiklestiriw, awıl xojalıǵı hám ekonomikanıń basqa tarawlarında menshiktiń jańa formaların júzege keltiriw;
óndiristiń tómenlep ketiwiniń aldın alıw, finanslıq jaǵdaydıń t uraqlasıwın támiyinlew.
Respublikada bazar qatnasıqlarına ótiwdiń birinshi basqıshında ekonomika hám sociallıq tarawda júz bergen túpkilikli ózgerisler onıń óz rawajlanıwında keyingi sapa jaǵınan jańa basqıshqa ótiwi ushın bekkem sharayat jaratıldı. Sonıń menen birge, reformalawdıń birinshi basqıshınıń nátiyjeleri keyingi basqıshtıń strategiyalıq maqsetleri hám baǵdarların anıq belgilep alıw múmkinshiligin berdi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
