Dawletmuratov Adilbay Mirzabaevich

resurslardı bólistiriwdiń nátiyjeligi. Bazar sisteması resurslardı nátiyjeli bólistiriwge járdem beredi. Bunıń mánisi sonnan ibarat, básekili baz ar sisteması resurslardı jámiyetke eń zárúr bolǵan tovarlar hám xızmetlerdi islep shıǵarıwǵa baǵdarlaydı.

2. 
   erkinlik. Bazar ekonomikasınıń áhmiyetli abzallıqlarınan biri sonda, ol jeke erkinlik roline ústinlik beredi.
   
3. 
   háreketsheńlik. Bazar ekonomikasınıń jáne bir abzallıǵı sonnan ibarat, bunda hár bir shaxs, kárxana, firma hám korporaciyalar tınımsız hárekette hám izleniwde boladı.
   

Bazar ekonomikasınıń joqarıda kórip shıǵılǵan tiykarǵı abzallıqları menen bir qatarda basqa kóplegen unamlı táreplerin de sanap ótiw múmkin. Sonıń ishinde:

• 
  onıń óndiristiń ózgeriwsheń sharayatlarǵa iykemlesiwi hám kónligiwiniń joqarı dárejesi;
  
• 
  ilim hám texnikanıń jetiskenliklerinen paydalanıw, olardı óndiriske engiziwdiń jedel páti;
  
• 
  túrli mútájliklerdi qanaatlandırıw, ónim sapasın arttırıw qábileti;
  
• 
  buzılǵan teńsalmaqlıqtı salıstırmalı tezlik penen qayta tiklew;
  
• 
  sheklengen informaciya - túrli resurslardıń baha dárejesi hám olardıń jumsalıw dárejesine baǵdarlanǵan halda bazar ekonomikasınıń nátiyjeli háreket ete alıw imkaniyatı.
  

Bazar ekonomikası qanshelli abzallıq hám unamlı táreplerine iye bolmasın, onı ideal sistema dep ayta almaymız. Bul sistemanıń da basqa sistemalar sıyaqlı ózine tán qarama-qarsılıqları hám kemshilikleri bar.
Bazar ekonomikasınıń tiykarǵı qarama-qarsılıǵı – básekiniń kúshsizleniwine (hálsizleniwine) jol qoyıw hám onı xoshametlew. Básekiniń kúshsizleniwiniń eki tiykarǵı deregi bar:

1. 
   bazar ekonomikasındaǵı erkin ortalıqta isbilermenler payda izinen quwıp hám óziniń ekonomikalıq dárejesin jaqsılawǵa umtılıp, básekiniń sheklengen jolınan azat bolıwına háreket etedi. Firmalardıń qosılıp ketiwi, kompaniyalardıń jasırın kelisiwi, ayawsız báseki – bulardıń hámmesi básekiniń kúshsizleniwi hám onıń tártipke salıwshılıq tásiriniń páseyip barıwına alıp keledi;
   
2. 
   bazar sisteması qollap-quwatlanatuǵın texnikalıq rawajlanıw da básekiniń kúshsizleniwine alıp keledi. Eń jańa texnologiya, ádette: a) júdá úlken muǵdardaǵı real kapitaldan paydalanıwdı; b) iri bazarlardıń bolıwın; v) kompleksli, oraylasqan hám qatań bir pútin bolıp birlesken bazardıń qáliplesiwi; g) bay hám isenimli shiyki - zat dereklerin talap etedi.
   

Bazar ekonomikasınıń gezektegi qarama-qarsılıǵı – jámiyet aǵzalarınıń dáramatlarındaǵı teńsizliktiń kúsheyip barıwı hám xalıqtıń dáramatları boyınsha toparlarǵa ajıralıwı. Bunday ekonomika hár qanday joqarı dárejede rawajlanbasın dáramatlar teńsizligin saplastıra almaydı, tek onı málim bir dárejede jumsartıwı múmkin.
Bazar ekonomikasınıń ulıwmalıq tán alınǵan qarama-qarsılıqlarınan biri – sociallıq ónimler hám xızmetlerdi islep shıǵarıp, bazarǵa usınıs etiwge qábiletli emes. Sonlıqtan jámiyet aǵzaların bunday ónimler hám xızmetler menen támiyinlewdi mámleket juwapkershiliginde boladı.
Bazar ekonomikasınıń qarama-qarsılıqlı táreplerinen jáne biri – tovarlar kólemi menen pul massası ortasındaǵı júz berip turatuǵın teńsalmaqlıqtıń buzılıwın saplastıra almawshılıǵı.
Bazar ekonomikasınıń bunday qarama-qarsılıqları hám kemshilikleri jámiyetlik rawajlanıw barısında, ásirese bazar ekonomikasına ótiwdiń dáslepki basqıshlarında bir qatar qıyınshılıqlardı keltirip shıǵarıwı múmkin. Sonlıqtan bunday qıyınshılıqlardıń aldın alıw hám olarǵa qarsı ilajlar islep shıǵıw wazıypasın bazar ekonomikası jaǵdayında da mámleket óz juwapkershiligine aladı.

Tayanısh túsinikler

Bazar, bazardıń abzallıǵı, bazardıń obekti, bazardıń subekti, bazardıń wazıypaları, bazardıń klassifikaciyalanıwı, tutınıw tovarları hám xızmetler bazarı, resurs bazarı, finans bazarı, intellectual tovarlar bazarı, jergilikli bazar, milliy bazar, aymaqlıq bazar, jer júzlik bazar, erkin básekili bazar, monopoliyalasqan bazar, bazar infra strukturası.

6. TEMA. BAZAR EKONOMIKASÍNA ÓTIW DÁWIRI HÁM ONÍŃ ÓZBEKSTANDAǴÍ ÓZGESHELIKLERI

1.