3-4-tapsirma juwaplari

3-4-tapsirma juwaplari

1.Puqaraliq ja’miyet teoriyasi insaniyat ta’repinen jaratilg’an siyasiy ko’z qaraslar tariyxi ja’miyet ha’m insan, siyasat ha’m ma’mleket haqqindag’I teoriyaliq ko’z qaraslarg’a, sonday-aq alg’ashqi ja’miyetten ha’zirgi da’wirge shekemgi bolg’an ja’miyetler rawajlaniwinin’ ta’jiriybesi tiykarinda jetilisip baradi.

Puqaraliq ja’miyeti haqqindag’I en’ birinshi ko’z-qaraslardin’ qa’liplesiwinde Aristoteldin’ shig’armalari ayriqsha a’hmiyetke iye. Ol o’zinin’ “Siyasat”, “Afina policiyasi”, “Etika”, “Ritorika siyaqli shig’armalarinda ja’miyetti jetilistiriw ideyalarin ilgeri su’rgen.Ol birinshi bolip demokratiya tu’sinigine aniqlama berdi.Puqaraliq ja’miyetke tiyisli da’slepki a’piwayi tu’sinikti Aristotel bergen.Ol ja’miyetti siyasiy birlik dep atag’an.Jon Lokk, Immanuil Kant siyaqli filosoflar puqaraliq ja’miyet degende en’ awele ma’mleketti tu’singen.

2.IX-XII a’sirler Orta Aziya tariyxinda quramali da’wir bolg’an.Xaliqtin’ o’z g’a’rezsizligi ushin gu’resi, bunda azatliq ha’m insan erkinligi menen baylanisli ideyalar milletti ma’na’wiy ilgerilewge shaqirdi. Du’nyag’a belgili Xorezmiy,Ferg’aniy, Farabiy,Ibn Sina, Beruniy,Yusuf Has Hajib, Nizamu’lmu’lk siyaqli filosof, siyasatshi, tariyxshi alimlar usi da’wirde jasap do’retiwshilik penen shug’illang’an.

O’z da’wirinin’ iliminin’ iri wa’killerinin’ biri Abu Nasir Farabiy o’zinin’ “Fazil adamlar qalasi” shig’armasinda insaniyat ja’miyetin basqariwda ha’m de rawajlaniwinda a’dalat ha’m a’dep ikramliliqtin’ a’hmiyetinin’ qa’liplesiw nizamliqlarinin’ teoriyaliq principlerin jaratqanlig’I menen belgili.Ibn Sinanin’ “Isharat ha’m Ta’nbihat”, “Risalatu ta’dbiri ma’nzil”, “Qus tili” shig’armalari tikkeley ma’mleket basqariwinin’ a’dalatpa’rwar ha’m a’dep-ikramliliq tiykarlarina bag;ishlanadi.

3.XIV-XIX a’sirler Orta Aziya turmisinda quramali ha’m keskin burilis da’wiri boldi.Onin’ quramalilig’I ba’rinen burin A’mir Temur saltanatinin’ bo’linip ketiwi ha’m de miyrasxorlar ortasindag’I kelispewshilik penen baylanisli.

Itibarli ta’repi sonda bul da’wir do’retiwshileri qaysi salada do’retiwshilik qilmasin shaxs ha’m ziyaliliqqa ta’n qu’dirette olardin’ tiykarg’I diqqati xaliq ha’m onin’ turmis da’rtleri menen tikkeley baylanisli bolg’anlig’ina isenim payda etemiz. Bar bolg’an derekler milliy ma’mleketshiligimizdi kriziske tartqan siyasiy gu’resler ha’m o’z ara qarsilasiwlar sebeplerin u’yreniw ,onnan juwmaq shig’ariw imkanin beredi.

Ata babalarimiz du’nyaliq ha’m diniy ilimlerdi tikkeley uyg’in ta’rizde alip barg’an.Ol meyli diniy, meyli du’nyaliq bag’darda bolmasin onin’ tiykarinda insan- ja’miyet –ma’mleket mashqalasi jatqan.

4.Milliy ma’mlekettin’ g’a’rezsizligi ushin gureste azatliq ha’reketlerinin’ o’zine ta’n ayriqshaliqlarin ha’m de sha’rt-sha’rayatlarin siyasiy jaqtan tallawg’a ayriqsha itibar qaratiw lazim.Ja’didlerdin’ g’a’rezsizlik ushin gu’res ideyalarinin’ ju’zege keliwi na’zerde tutiladi.Millet azat bolip, o’zinin’ g’a’rezsiz ma’mleketin ornatpag’ansha social a’dalatti tiklep bolmaslig’I Behbudiy kelgen birinshi juwmaqlardan edi.Ja’didler tiykarg’I itibardi ja’miyette ma’na’wiyatti rawajlandiriwg’a qaratqan.

Behbudiydin’ “Tu’rkistan ma’deniy avtonomiyasi jobasi” da’stu’rinde toliq g’a’rezsiz, demokratuyaliq ja’miyet haqqinda emes, ma’mlekettin’ avtonomiya formasi na’zerde tutilg’an.

5.XX a’sirdin’ 80-jillarina kelip kommunistlik ideologiya qisqisi astinda repressiya siyasati jan’a basqishqa kirdi. “O’zbekler isi”,”Paxta isi” menen 11 min’nan artiq O’zbekstanli basshilar ha’m a’piwayi puqaralar quwdalawg’a ushiradi.

Mine usinday qa’wipli jag’dayda 1989 –jili 23-iyunde Islam Abdug’anievich Karimov O’zbekstannin’ birinshi basshisi sipatinda o’z iskerligin basladi. Ol qisqa waqit ishinde O’zbekstanda ju’zege kelgen ja’miyetlik krizisli jag’daydi saplastiriwg’a qaratilg’an tu’pkilikli jan’a milliy siyasatti qa’liplestiriege eristi.Ma’mleket basqariwinda basqishpa basqish demokratiyaliq principler bekkemlendi.O’zbekstanda g’a’rezsiz ma’mleket sho’lkemlestiriwdin’ siyasiy ha’m huqiqiy tiykarlari jaratildi. Bu’gingi ku’nde ol “O’zbek modeli” sipatinda ta’n alinbaqta.

O’zbekstanda bazar ekonomikasina tiykarlang’an demokratuyaliq ja’miyet quriwdin’ teoriyaliq negizleri to’mendegi bag’darlardi o’z ishine aladi:

• 
  G’a’rezsizliktin’ huqiqiy o’lshemlik tiykarlarin O’zbekstan Respublikasi Konstituciyasi negizinde islep shigiw;
  
• 
  Demokratiyaliq siyasiy sistemani payda etiw;
  
• 
  Insan huqiqlari ha’m erkinliklerin ta’miyinlew;
  
• 
  Ha’kimiyatlar bo’liniw principine a’mel qiliw;
  
• 
  Milletler ara tatiwliqti ta’miyinlew h.t.b.