Davriy sistemaning yettinchi gruppa elementlari

Nazorat uchun savollar:

1. 
   Suvni xlorlash xlorning qaysi xossasiga asoslagan?
   
2. 
   Galogenlarning suvda va organik erituvchilarda erishi xususida qanday xulosa chiqarish mumkin?
   
3. 
   Galogenlarning eritmalari turmushda qanday ahamiyatga ega?
   
4. 
   MnO₂, KMnO₄, KCIO₃ dan xlor olish reaksiyalarini yozing.
   
5. 
   Ballonda 30kg suyuq xlor bor. Bu xlorning hajmi n.sh.da qancha litr keladi ?
   
6. 
   Suyuq bromning 20⁰c dagi zichligi 3,12. 1L suyuq bromda necha mol brom bo’ladi?
   

2-Mavzu : Galogenidlar.

14-^b- Labaratoriya ishi. (2soat)

Maqsad: Galogenidlarning olinishi, ularning birikmalari eritmalaridan bir-birini siqib chiqarishini hamda xlorid kislota, gallogenid kislotalarning tuzlari va yod uchun sifat reaksiyalarini tajribalar asosida aniqlash.

VODOROD XLORIDNING OLINISHI VA XOSSALARI

1-tajriba. VODOROD XLORIDNING OLINISHI.

Vodorod xlorid olish uchun xlor olishda ishlatiladigan asbobdan (30-rasm) foydalanish mumkin. Kolbaga 5-10g osh tuzi solinadi. Tomizgich voronkaga konsentrlangan sulfat kislota quyiladi. Tomizgich voronkadagi jo’mrakni burab, kolbaga 20-30 tomchi kislota tomizing. Qizdirilmasa ham reaksiya boshlanib ketadi. Reaksiyani tezlatish uchun kolbani ozgina qizdiriladi. Bunda gaz o’tkazish nayining uchini idish tubigacha tushirib qo’yish zarur. Idish og’zida oq tuman paydo bo’lishi idish vodorod xloridga to’lganligidan darak beradi. Vodorod xlorid yig’ilgan idish og’zini shisha nayi bor va zich kirib turadigan tiqin bilan bekitib, keying tajriba uchun saqlab qo’ying.

2-tajriba. Vodorod xloridning suvda erishi.

Vodorod xlorid suvda yaxshi eriydi. 1 L suvda 500 L vodorod xlorid eriydi. Uning bu xossasini ko’rish uchun oldingi tajribada olingan vodorod xloridli sklyankani to’nkarib, gaz o’tkazish nayining yuqorigi uchi ko’k lakmus rangiga bo’yalgan suvli idishga tushiriladi 30-rasm va nayning teshigini suv ostida barmoq bilan bekitib, sklyanka avvalgi holiga keltiriladi, so’ngra uni gaz o’tkazish nayiga kirib qolgan suvdan sklyankaga bir necha tomchi tushadigan qilib bir necha marta chayqatiladi (nay teshigi bosh barmoq bilan mahkam siqib turiladi). Endi sklyankani yana to’nkarib, gaz o’tkazish nayining uchi ko’k lakmus tomizilgan suvli idishga tushiriladi. Suv tagida barmoqni olib nay teshigi ochiladi. Gaz o’tkazish nayidan sklyankaga tushgan suv tomchilarida ko’p miqdor vodorod xlorid erishi tufayli sklyankada gaz siyraklashadi va suyuqlik atmosfera bosimi ta’sirida kolbaga fontan bo’lib otilib chiqadi. Ko’k rangli eritma qizil tusga kiradi. Eritmadan probirkaga ozgina olib, ustiga 1-2 tomchi kumush nitrat eritmasidan tomizing. Oq cho’kma hosil bo’lishini kuzating. Reaksiya tenglamasini yozing.

3-tajriba. Xlor ioniga xos reaksiya.

Uchta probirka olib biriga osh tuzi eritmasi, ikkinchisiga mis xlorid va uchinchisiga temir (III) xlorid eritmasidan 1-2ml dan quying. Probirkadagi eritmalarning ustiga 1-2 tomchi kumush nitrat eritmasidan tomizing. Probirkalarda oq cho’kma tushishini kuzating. Reaksiya tenglamasini yozing.

2^a-tajriba. Yodning olinishi.

Katta probirkaga kaliy yod (yoki natriy yod )ning 0,5 n eritmasidan 5ml quyib, unga yangi tayyorlangan xlorli suvdan tomchilatib quying. Bunda yod ajralib chiqadi. Reaksiya tenglamasini yozing. Eritmada yod borligini isbot qiling. Buning uchun boshqa probirkaga ozgina kraxmal kleysteri solib, unga sinalayotgan eritmadan bir necha tomchi qo’shing. Ko’k rang paydo bo’lishini kuzating. Agar ko’k rang o’rniga eritma qorayib ketsa, eritmada yod miqdori ko’p bo’ladi. Bunday holda eritmaga toza suv qo’shib suyultiring. Ustiga 1-2 tomchi kraxmal kleysteridan quysangiz eritma ko’k ranggga kiradi.

3^a-tajriba. Br va I ionlari reaksiyalari.

1. 
   Uchta probirka olib, ularning biriga natriy xlorid, ikkinchisiga natriy bromid va uchinchisiga natriy yodidlarning 0,5 n eritmasidan 1-2 ml dan solib, ustiga kumush nitrat eritmasidan 3-4 tomchi tomizing. Birinchi probirkada oq cho’kma (AgCI), ikkinchi probirkada och sariq (AgBr) va uchinchi probirkada sariq rangli (AgI) cho’kma tushishini kuzating. Reaksiya tenglamalarini yozing.
   
2. 
   Boshqa uchta probirkaga o’sha tuzlarning eritmalaridan 1-2 ml dan solib, har qaysisining ustiga 0,5 ml dan qo’rg’oshin nitrat eritmasidan quying va probirkalarning ichidagi eritma (cho’kmalar bilan birga) qaynaguncha gaz alangasiga tuting. Probirkalardagi cho’kmalar ustidagi eritmalarni boshqa probirkalarga quyib olib, suvda sovuting. Qo’rg’oshin galogenid tuzlarining rangi va suvda eruvchanligi haqida xulosa chiqaring. Reaksiya tenglamalarini yozing.
   

4^a-tajriba. Galogenlarning nisbiy aktivligi.

1. 
   Ikkita probirka olib biriga kaliy yodid, ikkinchisiga esa kaliy bromid eritmasidan 1-2 ml dan quying. Probirkalarning har ikkalasiga ham bir xil miqdorda xlorli suv qo’shing. Birinchi probirkada yod, ikkinchi probirkada esa brom ajralib chiqishini kuzating. Reaksiya tenglamalarini yozing.
   
2. 
   Ikkita probirka olib biriga osh tuzi eritmasidan, ikkinchisiga esa kaliy yodid eritmasidan 1-2 ml dan qo’shing. Har ikkala probirkaga 0,5 -1 ml dan bromli suv qo’shing. Birinchi probirkada xlor ajralib chiqmasligini, ikkinchi probirkada esa yod ajralib chiqishini kuzating. Reaksiya tenglamasini yozing.
   

Labaratoriya ishi –A: Galogenlarning birikmalari eritmalaridan bir-birini siqib chiqarishi.