Davlatlar nomlarining etimologiyasi

DAVLATLAR NOMLARINING ETIMOLOGIYASI 

BOBURJON MAVLONOV 

 

 

- 26 - 

 

Qozog'iston  -  toponim  qozoq  etnosi  nomidan  va  Sharqda  keng  tarqalgan 

forschadan "yer", "o'lka", "yurt" ma'nolarini anglatuvchi "iston" so'zlaridan tuzilgan. 

"Qozoq" so'zi eski turkiy tilidan "qaz"  - kezmoq so'zidan olingan. Mahalliy aholining 

ko'chmanchi  tarzida  yashaganligi  bunday  nom  qo'yilishiga  sabab  bo'lgan. 

Etnonimning rus tilidagi "казак" ko'rinishi Rossiya hududida yashovchi kazaklar nomi 

bilan  chalkashliklar  yuzaga  kelishidan  qochish  maqsadida  1936-yilda  "казах"  deb 

o'zgartirildi va hozirgacha rus tilida mamlakat nomi "Казахстан" deb ataladi. 

R 

Rossiya  -  bu  toponim  haqida  ko'plab  farazlar  mavjud.  Ammo  ularning  eng 

ishonchlisi  va  haqiqatga  yaqini  quyidagicha:  sharqiy  slavyanlarda  (hozirgi  ruslar, 

beloruslar  va  ukrainlar)  qirollikka  munosib  nomzod  qolmagach  varyaglarning 

(skandinaviya  yarim  orolida  yashovchi  normannlar)    Rus  deb  ataluvchi  guruhidan 

o'zlariga  hukmdor  chaqirishadi.  Ularning  Rus  deb  atalishiga  sabab  ularning  rangi 

bo'lgan.  Zamonaviy  rus  tilidagi  рыжие  -  mallalar  so'zi  o'sha  paytda    'Русые' 

ko'rinishida  bo'lgan.  Shu  tariqa,  IX  asrning  so'nggi  choragida  hozirgi  Ukraina 

hududlarida  Ryurikovlar sulolasi hukmronligi ostida Kiyev Rusi (Киевсквя Русь) deb 

ataluvchi davlat paydo bo'ladi va 1240-yilgacha mavjud bo'lib turadi. Keyinchalik, bu 

nom hozirda dunyodagi eng katta hisoblanmish davlatning nomiga asos bo'ladi. 

Ruminiya - mamlakat nomi lotincha romanus - rimga oid so'zidan kelib chiqqan 

va  so'zma-so'z  "rimliklar  yurti"  degan  ma'noni  anglatadi,  chunki    mahalliy  aholi 

o'zlarini Rumani yoki Romani deb atashgan. Bu davlat hududining katta qismini Rim 

imperiyasi  bosib  olganligi  va  mahalliy  aholini  "rimlashtirish"  amalga  oshirilganligi 

sababli mamlakat shunday nomlangan. Bu davlat 1859-yilda Moldaviya (1346-1859-

yillarda mavjud bo'lgan) va Valaxiya knyazliklari birlashuvi natijasida paydo bo'lgan.  

Ruanda - mazkur davlat 1962-yilda Birlashgan Millatlar Tashkilotining Ruanda-

Urundi  vasiylik  hududini  ikki  mustaqil  davlatga  -  Ruanda  va  Burundiga  bo'lishi  yo'li 

bilan  tashkil  topgan.  Y.M.Pospelovning  aytishicha,  "Ruanda"  toponimi  mamlakat 

hududida eng ko'p tarqalgan xaql - Ruanda (Nyaruanda) etnonimidan kelib chiqqan.  

Mamlakat  tog'li  landshafti  tufayli  "Ming  tepaliklar  o'lkasi"  deb  nomlangan 

(fransuzcha:  Pays  des  Mille  Collines).  Boshqa  bir  ma'lumotga  ko'ra,  "Ruanda"  nomi 

mahalliy  Kinyaruanda  tilidan  kelib  chiqqan  va  "domen"  yoki  "to'dalar  egallab  olgan 

hudud" degan ma'noni anglatadi. 

S 

Saudiya  Arabistoni  -  1932-yil  23-sentyabrdagi  qirol  farmoni  bilan  Najd,  Hijoz, 

Al-Xas  va  Katif  xarizmatik  lider  Abdulaziz  ibn  Saud  boshchiligida  yagona  davlatga 

birlashtirilgandan  so'ng,  yangi  davlatga  almamlakatul  arobiyyatus  su'udiyya  ( ةكلمملا

)ةيدوعسلا  ةيبرعلا  nomi  berildi.  Bu  nom  so'zma-so'z  "Saudiya  Arab  Qirolligi"  degan 

ma'noni  anglatsa-da,  boshqa  tillarda  odatda  "Saudiya  Arabistoni  Qirolligi"  deb 

tarjima  qilinadi.  Mamlakat  nomidagi  "Saudiya"  so'zi  qirollik  sulolasi  nomidan  hosil 

---