Davlatlar nomlarining etimologiyasi

DAVLATLAR NOMLARINING ETIMOLOGIYASI 

BOBURJON MAVLONOV 

 

 

- 23 - 

 

"Ozarbayjon"  toponimi  qadimgi  Atropatena  yoki  Midiya  Atropatenasi  davlati 

nomidan  kelib  chiqqan.  Midiya  Atropatena  (forscha  Mad-i  Aturpatkan,  Midiya 

Atropatova) yoki shunchaki Atropatena deb Aleksandr Makedonskiy istilosidan keyin 

ahamoniylarning  Midiyadagi  so'nggi  satrapi  bo'lgan  Atropat  (Aturpatak)  Midiya 

shimoliy  qismida  tuzgan  podsholik  atala  boshlangan.    Atropat  nomi  qadimgi  fors 

tiliidagi «Āturpāt» - o'tga sig'inuvchi ruhoniy (so'zma-so'z "olov qo'riqchisi") so'zidan 

kelib chiqqan. Atropatenada haqiqatan ham ko'plab zardushtiylik ibodatxonalari bor 

edi,  ularda  olov  yonib  turardi.    "Aturpatkan"  nomidan  o'rta  asr  forsiy  tilida 

"Aderbadgan"  (forscha  Âzarâbâdagân)  deb  talaffuz  qilingan  va  keyinchalik  bu 

nomdan hozirgi Ozarbayjon nomi kelib chiqqan. 

XIX asr Ozarbayjon tarixchisi Abbos Quli Aga Bakixanov "Ozarbayjon" so'zining 

kelib chiqishini bu mintaqadagi arab xalifaligiga qarshi Eron Xurramiylari qo'zg'olonini 

boshqargan  mashhur  sarkarda  Bobak  nomi  bilan  bog'lagan.    Bakixanov  o'zining 

"Gulistoni  Iram"  asarida  shunday  yozgan:  "Aftidan,  Ozarbayjon  nomi,  arablar 

Azerbabejan  deb  talaffuz  qiladigan  "Azer-Babegan"  so'zidan  kelib  chiqqan.  Bu  so'z 

"Bobak olovi" degan ma'noni anglatadi".  Qanday bo'lmasin, olovga sig'inish hozirda 

biz Ozarbayjon deb ataydigan hududda boshlangan. 

P 

Pokiston  -  bu  nomni  ilk  bor  1933-yili  mustaqillik  harakati  faoli  hisoblangan 

Rahmat Ali o'zining "Hozir yoki hech qachon" nomli broshurasida "i" harfisiz qo'llagan 

("Pokstonda  yashovchi  30  million  musulmon  birodarlar...").  Bu  nomni  Britaniya 

Hindistonining  Panjob,  Afg'oniston,  Kashmir,  Eron,  Sind,  Toxariston  viloyatlari 

nomlarining  qisqartmasidan  yasagan.  "i"  harfi  keyinchalik  talaffuzda  qulay  bo'lishi 

uchun  qo'shilgan.  Bu  nom,  shuningdek  "toza,  benuqson  mamlakat"  degan  ma'noni 

anglatadi ("pok" so'zi urdu va fors tillaridan bizning tilga ham shu ma'noni saqlagan 

holda kirib kelgan).  

Paragvay  -  bu  toponim  mamlakat  hududidan  oqib  o'tuvchi  Paragvay  daryosi 

nomidan  olingan.  Mahalliy  hindular  tilida  "shoxli  daryo"  degan  ma'noni  anglatadi.  

Boshqa  bir  farazga  ko'ra,  bu  gidronim  "Pagaya"  (mahalliy  qabila)  daryosi"  degan 

ma'noni  anglatadi.  1811-yilda  Paragvay  Respublikasi  e'lon  qilindi  va  o'sha  vaqtdan 

beri mamlakat nomi o'zgarmadi. 

Peru  -  Mamlakat  nomini  XVI  asr  boshlarida  Panama  shahridagi  San-Migel 

ko'rfazi yaqinida yashagan Biru ismli mahalliy hukmdorning nomidan olish mumkin. 

Boshqa bir taxminga ko'ra, kechua tilidagi "pelu" - "daryo" so'zidan olingan. 

Puerto-Riko 

- 

ispanchadan 

"boy 

port". 

Bu 

davlat 

AQSH 

ning 

"inkorporatsiyalanmagan  tashkiliy  hudud"  i  hisoblanadi.  Bunday  hududlar  AQSH 

hukumati  boshqaruvidagi  uning  hududi  tarkibida  bo'lmagan  hududlar  sanaladi.  Bu 

hududda  AQSH  konstitutsiysi  cheklangan,  oliy  hokimiyat  AQSH  Kongressiga 

bo'ysunadi.  Kolumb  bu  orolni  xristianlikning  avliyosi  Ioann  Krestitel  sharafiga  San 

---