Davlatiy moliya

7. Daromadlarni aniqlash metodiga ko’ra: 

  barqaror (qat’iy) daromadli qarz majburiyatlari; 

  “suzuvchan” daromadli qarz majburiyatlari. 

Ayrim hollarda qimmatli qog’ozlar bo’yicha qat’iy stavkalar foizlarni to’lash 

borasida davlat xarajatlari o’sishining sabablari bo’lishi, boshqa bir hollarda esa ular 

foiz darajasining oshishini kutib o’tirgan investorlarni qo’rqitib yuborishi mumkin. 

Byudjet  defitsitini  qoplash  uchun  qarzlarni  nisbatan  yuqoriroq    darajada 

bo’lgan foiz stavkalarida joylash-tirishga to’g’ri keladi. Qarz muddati, odatda, 20-

30  yilni  tashkil  etayotgan  qarz  davri  davomida  o’zining  qarz  majburiyatlari 

bo’yicha  ana  shunday  foizni  o’rnatib,  davlat  soliq  to’lovchilarning  zimmasiga 

qo’shimcha xarajatlarni yuklaydi. Amaliyotda bunday vaziyatdan chiqib ketishning 

ikki varianti mavjud: 

1) pul mablag’lariga bo’lgan ehtiyojni qisqa yoki uzoq muddatli qarzlar va 

uzoq  muddatli  qarzlarni  (foiz  stakasi  pasayib  ketgan  paytda)  chiqarish  bilan 

qoplash. Biroq bu holda qarz oluvchi yana bitta qarzni chiqarish, joylashtirish va 

uni  qaytarish  (uzish)  bilan  bog’liq  bo’lgan  qo’shimcha  xarajatlarni  amalga 

oshirishga  majbur  bo’ladi.  Bundan  tashqari,  investorlar  foiz  stavkasining  

(ko’tarilishini) kutib, ikkinchi chiqarilgan qarzga nisbatan  qiziqish bildirmaslik 

ehtimoli ham yerda  bor; 

2)  qimmatli  qog’ozlar  bo’yicha  to’lanadigan  foizlarni  uzluksiz  ravishda 

qayta ko’rib borish. Bu holda yuqorida keltirilgan barcha muammolar hal qilinadi. 

Hisob-kitob asosi sifatida, odatda, mamlakatdagi banklararo kreditlar bo’yicha foiz 

stavkasidan foydalaniladi. Biroq bunday qarzlar juda katta kamchilikka ega, ya’ni 

qarzdor o’z xarajatlarini rejalashtirish imkoniyaga ega bo’lmaydi. 

---

388 

8)  Qarz  chiqarilgan  paytda  belgilangan  (o’rnatilgan)  qarzni  qaytarish