Davlatiy moliya

muddatlariga  qat’iy  rioya  qilish  bo’yicha  qarzdorning  majburiyatlariga 

muvofiq: 

  muddatidan oldin qaytarish huquqiga ega bo’lgan majburiyatlar; 

  muddatidan oldin qaytarish huquqiga ega bo’lmagan majburiyatlar. 

Moliyaviy  bozorda  keskin  o’zgarishlar  sodir  bo’lgan  paytda  qarz 

majburiyatlarini  muddatidan  oldin  qaytarish  (uzish)  masalasi  alohida  dolzarblik 

kasb  etadi.  Masalan,  qarz  oluvchi  yillik  qat’iy  daromadli  12%li  obligatsiyalar 

chiqargan va bir yildan so’ng foiz stavkasi pasayib, 6%ga teng bo’lgan bo’lsin. 

Bunday  vaziyatda  qarzdor  keskin  yo’qotishlarga,  investor  esa  aksincha,  katta 

yutuqlarga ega bo’ladi. Agar obligatsiyalar muddatidan oldin qaytarish huqu-qiga 

ega holda chiqarilgan bo’lsa, yangi qarzni chiqarish va ularni joylashtirish hamda 

eski qarzni qaytarib, investor o’z yo’qotmalarini kamaytirishi mumkin. 

Qarzlarni qaytarishning ikki usuli bo’lishi mumkin: 

  bir vaqtning o’zida; 

  qismlarga bo’lib. 

Agar qarzlar qismlarga bo’linib qaytarilayotgan bo’lsa, qaytarish muddatlari 

bo’yicha qarz summalarining taqsimlanishiga ko’ra quyidagi uch variant bo’lishi 

mumkin: 

1) aniqlangan davr, masalan, 4 yil ichida teng qismlarga bo’lib qaytarish. Bu 

holda, masalan, qarzning summasi 10 mln. so’m bo’lsa, har yili 2,5 mln. so’mdan 

qaytariladi; 

2)  oshib  boriladigan  qismlarda.  Masalan,  birinchi  yil  1  mln.  so’m,  ikkinchi 

yilda – 2 mln. so’m, uchinchi yilda – 3 mln. so’m va  to’rtinchi yilda – 4 mln. so’m. 

Qarzdorning daromadlari yildan-yilga o’sib (oshib) borayotgan paytda bu tizim juda 

qulay hisoblanadi. Masalan, boshqa sharoitlar teng bo’lgan taqdirda, ishbilarmonlik 

faolligining oshishi natijasida soliq tushumlari o’sishi ko’zda tutiladi yoki qurilishga 

qarz  mablag’lari  jalb  qilingan  obyekt, sekin-astalik bilan o’z quvvatiga ega bo’la 

borib, yildan-yilga kattaroq summada foyda keltira boshlaydi; 

3)  pasayib  boradigan  qismlarda.  Masalan,  birinchi  yilda  –  4  mln.  so’m, 

ikkinchi yilda – 3 mln. so’m, uchinchi yilda – 2 mln. so’m va h.k. Bunday tizim 

qarzdorning  daromadlarini  pasayishi  yoki  xarajatlarining  ortishi  kutilayotgan 

paytda afzalliklarga ega va ustuvor ahamiyat kasb etadi.