Давлатчилик тарихи. Маъруза матни 3-курс 1-Мавзу. Сўнги ўрта асрларда Ўзбек хонликлари

Марказ ваколатли органларининг Туркистондаги фаолияти, уларга қарши миллий коммунистлар ва Мусулмонлар бюросининг кураши. Марказ ўз сиёсатини амалга ошириш учун махсус комиссиялар ва бюролар (Турккомиссия, Туркбюро, Ўрта Осиё бюроси ва б.) ташкил қилиб, уларни Тошкентга жўнатди ҳамда ушбу ваколатли органлар орқали Туркистон АССРни бошқаришга ҳаракат қилди. Марказнинг бундай шовинистик ва мустамлакачилик сиёсатига қарши миллий коммунистлар ва Мусулмонлар бюроси фаол кураш олиб борди. 1919 йил март ойида Туркистон Коммунистик партиясининг II конференциясида РКП (б) ўлка Мусулмонлар бюроси (Мусбюро) ташкил қилинди. Мусулмонлар бюроси таркибига Т.Рисқулов (раис), Н.Хўжаев, А.Муҳитдинов, Й.Ибрагимов, Ю.Алиев ва бошқалар киритилди. Мусулмонлар бюроси ўз сафларида миллий коммунистлар ва айрим жадидларни бирлаштириб, совет режимининг мустамлакачилик сиёсатини танқид қилди. Унинг фаолиятида Мунавварқори ва Абдулла Авлоний ҳам иштирок этишди.
Туркистондаги маҳаллий коммунистларнинг етакчилари инқироз ва тангликдан қутулиш учун ўлканинг мустақил ҳаёт йўлига чиқиши дастурини илгари сурдилар. 1920 йил январда Туркистон АССР МИҚ раиси, ўлка Мусулмонлар бюроси раиси Т.Рисқулов Туркистон Совет Республикаси номини ўзгартириб, уни “Турк республикаси” деб аташ, ягона коммунистик партия – Туркистон туркий халқларининг коммунистик партиясини (қисқача Турк партияси) тузиш таклифи билан чиқди. Т.Рисқулов бу билан чекланмасдан Туркистон АССР Конституциясини қайта кўриб чиқиш, мусулмонларнинг алоҳида армиясини тузиш ва қизил армиянинг мусулмон бўлмаган барча қисмларини Туркистон ҳудудидан олиб чиқиб кетиш, ҳатто Туркистон комиссияси (Турккомиссия) ва Туркистон фронти (Туркфронт)ни тугатиш масалаларини ҳам кун тартибига кескин равишда қўйган эди. Т.Рисқуловнинг Туркистонни мустақиллик томон олиб борувчи ушбу фикрларига Туркистон фронти қўмондони М.В.Фрунзе ва совет ҳукумати раҳбари В.И.Ленин кескин қарши чиқишгач, булар амалга ошмади. 1920 йилнинг ёзида Т.Рисқулов ўз вазифасидан озод қилиниб, Москвага ишга чақириб олинди. Бироқ туб халқларнинг манфаатларини ҳимоя қилиш, Туркистон мустақиллиги учун ошкора ва пинҳона ҳаракатлар муттасил давом этаверади.