Davlat va huquq nazariyasidan mantiqiy savollarga javoblar

ли (системали) шарҳлаш; тарихий-сиёсий шарҳлаш; мантиқий
шарҳлаш; телеологик шарҳлаш; махсус юридик шарҳлаш.
Грамматик шарҳлаш («тил бўйича», «филологик» каби
иборалар билан ҳам ифодаланади) ҳужжат матнини морфологик ва синтактик тузилишини аниқлашга қаратилган махсус усулдир. Ушбу усул ёрдамида айрим сўзлар ва атамалар, бутун гаплар, гаплар гуруҳининг грамматик маъноси аниқлаштирилади. Бунда норматив-ҳуқуқий ҳужжатда қўлланилган от, сифат, сон каби гап бўлаклари, келишик қўшимчалари, феълларнинг шахси ва турлари; ишлатилган боғловчилар, тиниш белгилари ва шу кабиларнинг аҳамияти ўрганилади. Грамматик шарҳлашда норматив ҳужжатдаги ҳар бир сўз ўрганилади, сўзнинг асосий аҳамияти, маъноси, грамматик шакли аниқланади. Қонунчиликда ишлатиладиган махсус атамаларни тадқиқ қилиш ҳуқуқ нормаларини шарҳлашда алоҳида аҳамиятга эга бўлади. Айрим сўзлар ва атамаларнинг маъноси аниқланганидан сўнг норма орқали ифода этилган гаплар маъноси, уларнинг умумий грамматик, этимологик ва луғовий тузилиши ўрганилади. Грамматик шарҳлаш натижасида ҳуқуқий норманинг матнида ифодаланган мазмуни аниқланади. Грамматик шарҳлашда қуйидагиларга эътибор берилади:
– «шарҳлашнинг олтин қоидаси» – қонуннинг бирор-бир моддасини шарҳлаш жараёнида ҳамма учун тушунарли бўлган, адабий тилдан фойдаланиш лозим;
– қонун чиқарувчи идора қонуннинг матнида адабий тил меъёрларидан четга чиққан бўлса, шарҳлаш жараёнида ҳам худди шундай изоҳлаш лозим;
– ҳуқуқ нормасини шарҳлашда бир соҳага тааллуқли иборани иккинчи бир тааллуқли бўлмаган соҳада ишлатиш тақиқланади;
– агар қонун матнидаги ибора мазмуни аниқ ифодаланмаган бўлса, уни шарҳлашда ҳуқуқшунослик фани ва амалиётида кенг қўлланилаётган сўзлардан фойдаланиш лозим;
– агар қонун бирор-бир иборани турли маънода тушунишга «рухсат» бермаса, уни ҳар хил талқин этиш мумкин эмас;
– турли ибораларни асоссиз равишда бир маънода қўллаш тақиқланади;
–қонуннинг бирор-бир сўзини ортиқча ибора сифатида талқин қилишга йўл қўймаслик керак.