|
1) давлат ва ҳуқуқ назарияси ҳамда тарихи, сиёсий ва ҳуқуқий таълимотлар тарихи;
2) конституциявий ҳуқуқ, маъмурий ҳуқуқ, молиявий ҳуқуқ;
3) фуқаролик ҳуқуқи, оила ҳуқуқи, фуқаролик процесси, халқаро хусусий ҳуқуқ;
4) хўжалик ҳуқуқи, хўжалик жараёни;
5) меҳнат ҳуқуқи, ижтимоий таъминот ҳуқуқи;
6) қишлоқ хўжалик ҳуқуқи, ер, сув, ўрмон ва кон ҳуқуқи;
7) жиноят ҳуқуқи ва криминология; жиноят ижроия ҳуқуқи;
8) жиноят процесси ва криминалистика;
9) халқаро ҳуқуқ;
10) суд тузилиши, прокурор назорати, адвокатура ва бошқалар.
Давлат ва ҳуқуқ назарияси юқоридаги барча юридик фанлар билан узвий боғлиқ ва у бевосита ўз предмети билан улардан ажралиб туради.
Давлат ва ҳуқуқ назарияси юридик фанлар тизимида умумий, фундаментал ва методологик фан сифатида майдонга чиқади. Давлат ва ҳуқуқ назариясининг бошқа юридик фанлар билан алоқаси айнан шундан келиб чиқади. Давлат ва ҳуқуқ назарияси махсус ва амалий юридик фанларнинг аниқ материалларига таянади, уларни назарий жиҳатдан умумлаштиради. Умумий ва фундаментал фан сифатида ҳуқуқшуносликнинг асосий тушунча ва қоидаларини ишлаб чиқади, масалан, жамият, давлат, ҳуқуқ, давлат механизми, давлат органи, демократия, қонунчилик, ҳуқуқий онг, ҳуқуқий тартибот, ҳуқуқбузарлик, юридик жавобгарлик, ҳуқуқий муносабатлар ва б.
Давлат ва ҳуқуқ тўғрисидаги асосий ва умумназарий билимларни эгалламасдан туриб, бошқа юридик фанлар муаммоларини ўрганиш мураккабдир. Тармоқ ва махсус юридик фанлар давлат ва ҳуқуқ назариясининг хулосаларига асосланади. Демак, давлат ва ҳуқуқ назарияси бошқа барча юридик фанлар билан ўзаро боғлиқликда бўлади ҳамда улар бир-бирларини бойитади ва тўлдиради.
9-SAVOL:
Таҳлилимиз аввалида “назария” сўзининг маъноси нимадан
иборат эканлигини ойдинлаштириб олиш лозим. “Назария” ибо-
раси “кўриб чиқмоқ”, “тадқиқ этмоқ”, “таҳлил қилмоқ” деган
маъноларни англатади. ”Назария” – кенг маънода воқеа-ҳодиса-
ларнинг ўзаро алоқаси ва қонуниятлари ҳақида яхлит тасаввур
ҳосил қилувчи илмий билим шаклидир. Тор маънода эса - у ёки
бу соҳадаги билимнинг асосий ғоялари, тушунчалари ва қонун-
лари тизимидир. Назария илмий билимнинг воқеа ва ҳодисалар-
нинг жиддий алоқалари ҳамда қонуниятлари ҳақида мукаммал
тасаввур ҳосил қилувчи шаклидир. Назарий таълимот ва концеп-
ция иборалари айнан бир маънони англатади. Таҳлилимиз аввалида “назария” сўзининг маъноси нимадан
иборат эканлигини ойдинлаштириб олиш лозим. “Назария” ибо-
раси “кўриб чиқмоқ”, “тадқиқ этмоқ”, “таҳлил қилмоқ” деган
маъноларни англатади. ”Назария” – кенг маънода воқеа-ҳодиса-
ларнинг ўзаро алоқаси ва қонуниятлари ҳақида яхлит тасаввур
ҳосил қилувчи илмий билим шаклидир. Тор маънода эса - у ёки
бу соҳадаги билимнинг асосий ғоялари, тушунчалари ва қонун-
лари тизимидир. Назария илмий билимнинг воқеа ва ҳодисалар-
нинг жиддий алоқалари ҳамда қонуниятлари ҳақида мукаммал
тасаввур ҳосил қилувчи шаклидир. Назарий таълимот ва концеп-
ция иборалари айнан бир маънони англатади
бормоқда. Юқорида таъкидланганидек, давлат ва ҳуқуқ назариясининг
предметини давлат ва ҳуқуқ мавжуд бўлиши ва ривожланиши-
нинг энг умумий қонуниятларини ўрганиш ташкил этади. “Қону-
ният” деганда воқеа, ҳодиса ва жараёнларнинг моҳиятини ифо-
даловчи қатъи, реал алоқалар тушунилади. Демак, давлат ва
ҳуқуқ назарияси фани давлат ва ҳуқуқнинг моҳияти, амал қили-
ши ҳамда намоён бўлишини ифодаловчи энг қатъи алоқаларни,
хусусият ва омилларни ўрганади. Шу тарзда фанимиз давлат ва
ҳуқуқнинг моҳиятини англаб етишга кўмаклашадиган илмий
таърифлар ва категорияларни шакллантиради, давлат ва ҳуқуқ
ривожланишининг қонуниятларини очади.
Маълумки, давлат ва ҳуқуққа доир масалалар барча соҳавийЮқорида таъкидланганидек, давлат ва ҳуқуқ назариясининг
предметини давлат ва ҳуқуқ мавжуд бўлиши ва ривожланиши-
нинг энг умумий қонуниятларини ўрганиш ташкил этади. “Қону-
ният” деганда воқеа, ҳодиса ва жараёнларнинг моҳиятини ифо-
даловчи қатъи, реал алоқалар тушунилади. Демак, давлат ва
ҳуқуқ назарияси фани давлат ва ҳуқуқнинг моҳияти, амал қили-
ши ҳамда намоён бўлишини ифодаловчи энг қатъи алоқаларни,
хусусият ва омилларни ўрганади. Шу тарзда фанимиз давлат ва
ҳуқуқнинг моҳиятини англаб етишга кўмаклашадиган илмий
таърифлар ва категорияларни шакллантиради, давлат ва ҳуқуқ
ривожланишининг қонуниятларини очади.
Маълумки, давлат ва ҳуқуққа доир масалалар барча соҳавий Шу ўринда “фан” ибораси хусусида тўхталиб
ўтиш жоиз. Фан – бу илмнинг муайян соҳа бўйича тизимли
билимлар беришга ихтисослаштирилган йўналиши ҳисобланади.
Янада аниқроқ айтганда, фан – тизимлаштирилган билимлар
йиғиндиси бўлиб, у ўз навбатида, илмнинг назария, қонуният,
тушунчалар (категориялар) каби туркумларида ифодаланади.
«Фан – табиат, жамият ва инсон тафаккури тўғрисидаги тушунча-
ларда, категорияларда, қонунларда акс эттирилган, ҳаққонийлиги
амалиётда тасдиқланган билимлар тизимидир. Ҳар бир фан ўзига
хос объекти ва унга мос келувчи предмети билан ажралиб
туради»1. Фан табиат ва жамиятни, умуман борлиқни англашнинг
калитидир.
Мазкур тавсифдан келиб чиқиб айтиш мумкбормоқда. Шу ўринда “фан” ибораси хусусида тўхталиб
ўтиш жоиз. Фан – бу илмнинг муайян соҳа бўйича тизимли
билимлар беришга ихтисослаштирилган йўналиши ҳисобланади.
Янада аниқроқ айтганда, фан – тизимлаштирилган билимлар
йиғиндиси бўлиб, у ўз навбатида, илмнинг назария, қонуният,
тушунчалар (категориялар) каби туркумларида ифодаланади.
«Фан – табиат, жамият ва инсон тафаккури тўғрисидаги тушунча-
ларда, категорияларда, қонунларда акс эттирилган, ҳаққонийлиги
амалиётда тасдиқланган билимлар тизимидир. Ҳар бир фан ўзига
хос объекти ва унга мос келувчи предмети билан ажралиб
туради»1. Фан табиат ва жамиятни, умуман борлиқни англашнинг
калитидир.
Do'stlaringiz bilan baham: |
