Датчиклар

I-боб. Датчиклар ва уларнинг физик принциплари, асосий ҳарактеристикалари, параметрлари ва ишлаш тартиби.
1.1 Датчиклар ва уларнинг турлари.
Жараёнда иштирок этувчи параметрларни кузатиш ва назорат қилишда бевосита ўлчанаётган муҳитга киритилган ва параметрнинг ўзгариши ҳақида маълумотларни сезиб, уни ўлчов занжирининг кейинги элементи қабул қилиши учун қулай бўлган сигналларга айлантириб берувчи - датчиклар муҳим ўрин эгаллайди.
Датчиклар ўлчанаётган катталикнинг турига қараб тегишли номларга эга бўлади, масалан, термодатчиклар, босим датчиклари (манометрлар), сарф ўлчагичлар, сатҳ ўлчагичлар, газ анализаторлар ва хоказо.
Умумий маълумотлар, тавсифлари ва синфналаниши.
Ўлчаш ўзгартгичи ёки датчик деб - ўлчанадиган катталикни қабул қилиш ва уни автоматик қурилманинг кейинги элементларига узатишга қулай сигналга айлантириш учун мўлжалланган ҳар қандай автоматик ростлаш системасининг асосий элементига айтилади.
Ўлчаш ўзгартгичлари механик ва электрик сигналли бўлиши мумкин. Механик чиқиш сигналли ўлчаш ўзгартгичларида ўлчанадиган катталик механик сигналга, электрик чиқиш сигналли ўлчаш ўзгартгичларида эса электрик сигналнинг бирор турига айлантирилади.
Электрик чиқиш сигналли ўлчаш ўзгартгичларининг механик чиқиш сигналли ўзгартгичларга нисбатан афзаллиги уларнинг дистансион ўлчаши, чиқиш сигналининг осон кучайтириш мумкинлиги, чиқиш сигналини ростлаш ва бошқариш учун ишлатилиши ҳамда кичик хатоликка эга эканлиги билан ҳарактерланади.
Ф изик катталиклар ҳар бири бошқа бир физик ўзгаришларга боғлиқдир. Бундай тизимни ўлчаш ва бошқариш деб номланади.


1.1- расм: Компьютер ёрдамида
ўлчаш схема

Юқоридаги расмдан кўриниб турибдики компьютер ёрдамида ўлчов тизимларини ташкил қилишда датчикларнинг ахамияти юқоридир. Датчиклар физик ўзгаришларни электр сигнал кўринишига ўзгартиришга хизмат қилади.

Датчикларнинг физик хусусиятлари ва ишлаш характеристикалари орқали бир қанча турларга бўлиш мумкин. Мисол учун датчикларнинг физик хусусиятлари ва ишлаш характеристикалари 1-жадвалда келтирилган.
1.1-жадвал.