Датчиклар

1.2. Ҳароратни ўлчаш датчиклари. Датчикларнинг таҳлили, хисоби ва усуллари. Matlab асосида физик жараёнларни моделлаштириш.
Маълумки, ҳар қандай ишлаб чиқариш корхоналарида технологик жараёнларнинг қуйидаги физикавий катталиклари( технологик параметрлари) ўлчанади:

• 
  технологик жараёндаги ҳарорат(ҳарорат);
  
• 
  технологик жараённинг боришидаги босим;
  
• 
  технологик жараёнда маҳсулотларни тайёрлаш учун қўлланилаётган ҳом ашёларнинг нисбий миқдорлари;
  
• 
  технологик жараёнда атроф муҳитга чиқарилаётган чиқинди газларини таркиби ва уларни нисбий миқдори.
  

Санаб ўтилган технологик жараёнларни физикавий параметларини қийматини ўлчаш махсус бирламчи датчиклар ёрдамида амалга оширилади. Схематик тарзда ихтиёрий физик параметрни ўлчаш тизимини қуйидагича ифодалаш мумкин:

Электр сигналларини рақамли сигналларга айлантириш қурилмаси

Бирламчи датчик

Иккиламчи ўлчаш курилмаси

Информация-ларни сақлаш ва ифодалаш қурилмаси

Схемадан кўриниб турибдики, технологик жараённи кузатишда асосий бирламчи ўринни датчиклар эгаллайди. Датчик бу физикафий параметрни қийматини мос электр ёки бошқа кўринишдаги сигналга айлантириш қурилмасидир.

Иккиламчи қурилмалар датчиклардан олинган электр ёки бошқа кўринишдаги сигналларини қийматини маълум ўлчов шкаласи ёрдамида ифодалаш билан биргаликда ўрнатилган чегаравий қийматларда дискрет бошқарувчи сигналлар чиқаришщи мумкин.
Электр сигналларини махсус программа таъминоти асосида аниқ протоколларга мос рақамли сигналларга айлантирувчи қурилма информациаларни сақлаш (ёзиб бориш) ва визуал ифодалаш қурилмаси ҳисобланган компьютерга узатади.
Бизнинг мақоладан асосий мақсадимиз, ишлаб чиқаришни ҳамма соҳаларида кенг қўлланилаётган ҳозирги замон бирламчи ҳарорат датчикларини ишлаш принциплари ва квалификацияси билан таҳлилий танишишдир.
Ўтган асрнинг 90-йилларидан бошлаб дунё бўйича технологик жараёнларни назорат қилишни ўлчов асбоблари янги поғонага ўта бошлади. Бу қўлланилаётган датчикларни бир стандартга олиб келиш, яъни датчиклардан олинаётган сигналларни аниқ универсал шкалаларга келтириш, уларни ихтиёрий маркадаги иккиламчи ўлчов қурилмасига улаш имкониятини берди.
Кўпчилик турдаги бирламчи датчиклардан олинаётган яъни, датчикдан чиқаётган аналог электр сигналлари датчикни технологик жараённи қандай физик параметирини ўлчашидан қатъий назар қуйидаги универсал қийматлар шкаласига келтирилди:
- 0 дан 5 мА гача;
- 0 дан 20 мА гача;
- 4 дан 20 мА гача;
- 0 дан 1 В гача;
- 0 дан 10 В гача.
Хароратни ўлчашни суюқликли, манометрик термометрларидан фарқли ўлароқ, ҳозирги замон ишлаб чиқариш корхоналарида технологик жараёнларни узликсиз назорат қилиш ва бошқариш тизимида асосан қуйидаги ҳароратларни ўлчаш датчиклари қўлланилмоқда:
- термоқаршиликли датчиклар;
- термопаралар;
- пирометрлар;
Бу датчиклар ўзларини ишлаш принциплари, ҳароратни ўлчаш интервали ва хатолик даражаси билан фарқланади.
Термоқаршиликли датчикларни термоқаршиликни айлантирувчи қурилмаси ҳам деб аталади. Уларни ишлаш принципи электр ўтказувчан материалларни иссиқликдан электр қаршиликларини ортиши физик ҳодисасига асосланган.



1.13.Расм. Саноат термоқаршиликлари

Термоқаршиликни статик қаршилигини ўзгаришини қуйидаги формула билан ёзиш мумкин.