Датчиклар

R_t = W· R₀ (1.2.1)
Бу ерда
R₀ – термоқаршиликни 0 ⁰ С даги қаршилиги
W – пропорционаллик коэффициенти бўлиб моддани t ⁰ C қаршилигини 0 ⁰ С даги қаршилигига нисбатига тенг ва қиймати махсус жадвалдан олинади.
Ушбу формуладан фойдаланиб MATLAB дастури ёрдамида R_t ни қийматини аниқлаш ва W га боғлиқлик графигини қуриш мумкин. Хисоблаш ишлари қуйидаги тартибда олиб борилади:

R0=1:10:100

R0 =
1 11 21 31 41 51 61 71 81 91
W=1.3850
W =
1.3850
Rt=W*R0
Rt =
Columns 1 through 8
1.3850 15.2350 29.0850 42.9350 56.7850 70.6350 84.4850 98.3350
Columns 9 through 10
112.1850 126.0350
plot(W,Rt,'o')

Термоқаршиликни сезгирлиги

С = dR/dt (1.2.2)
ифода билан аниқланилади.
Термоқаршиликли датчикларни сезувчи элементи (асосий ҳароратдан қаршилиги ўзгарувчан қисми) қуйидаги материаллардан тайёрланилади
- платинали(ТСП) – платинадан
- мисли(ТСМ) – мисдан
- никели(ТСН) – никелдан.
Платинадан тайёрланган термоқаршиликларда қаршиликни ҳароратга боғлиқ ифодаси қуйидагича:
R_t = R₀ (1 + At + Bt²) (1.2.3)
Ушбу ифодадан кўриниб турибдики, қаршиликни ҳароратга боғлиқлиги чизиқли.
Мисдан тайёрланган термоқаршиликларда қаршиликни ҳароратга боғлиқли ифодаси чизиқли бўлиб, қуйидагича:


R_t = R₀ (1 + бt ) (1.2.4)

Термоқаршиликларни сезувчи элементини 0 ⁰ С даги қаршилиги ва W – пропорционаллик коэффициенти(градуировка коэффициенти) ўртасидаги стандарт белгиланишлар қуйидаги 1.2.1-жадвал билан берилади:

1.2.1-жадвал.

Термоқаршилик тури	0^0С даги қаршилиги, Ом	Номинал статистик характеристикаларини шартли белгиланиши
		МДХ мамлакатларида	Халқаро
платинали(ТСП)	1 10 50 100 500	1 П 10 П 50 П 100 П 500 П	W100=1,3850 Pt 1 Pt 10 Pt 50 Pt 100 Pt 500	W100=1,3910 Ptґ 1 Ptґ 10 Ptґ 50 Ptґ 100 Ptґ 500
мисли(ТСМ)	10 50 100	10 М 50 М 100 М	W100=1,4260 Cu 10 Cu 50 Cu 100	W100=1,42800 Cuґ 10 Cuґ 50 Cuґ 100
никелли(ТСН)	100	100 Н	Ni 100

Ишлаб чиқаришда қўлланилаётган термоқаршиликларни ўлчаш оралиқлари ва ўлчашдаги хатоликлари қуйидаги жадвалда келтирилган:

1.2.2-жадвал.

Термоқаршилик номи	Ўлчаш оралиғи	Абсолют хатолиги	Келтирилган нисбий хатолиги
ТСМ 50М W100=1,4260 ТСМ 50М W100=1,4280 ТСМ 100М W100=1,4260 ТСМ 100М W100=1,4280 ТСП 50П W100 =1,3850 ТСП 50П W100 =1,3910 ТСП 100П W100 =1,3850 ТСП 100П W100 =1,3910 ТСН 100Н	-50 ^0С…+ 200 ^0С -190 ^0С…+ 200 ^0С -50 ^0С…+ 200 ^0С -190 ^0С…+ 200 ^0С -200 ^0С…+ 750 ^0С -200 ^0С…+ 750 ^0С -200 ^0С…+ 750 ^0С -200 ^0С…+ 750 ^0С -60^0С…+ 180 ^0С	0,1^0С 0,1^0С 0,1^0С 0,1^0С 0,1^0С 0,1^0С 0,1^0С 0,1^0С 0,1^0С	0,25%

Термоқаршиликларни давлат стандарти бўйича ўзини градуировка жадвали бўлиб, улардан ўтаётган токни максимал қиймати 5 мА дан ортмайди. Уларни калибровкалашда мос градуировка жадвалларидан фойдаланилади.

Термодатчиклар ёрдамида ҳар қандай муҳитни ҳароратсини аниқлаш мумкин, Датчикни сезувчи қисми махсус металл трубкага герметик махкамланган. Намлик, зарарли муҳит сезувчан қисмига таъсир кўрсата олмайди. Металл трубканинг узунлиги, диаметр ўлчами, махкамлаш қисми ва шакли фойдланиш жойи ва шароитига қараб тайёрланади.
Термоқаршиликни сезувчи қисми турли маркадагилариники турлича формада тайёрланади. Платинадан тайёрланган термоқаршиликни сезувчи элементи расмда кўрсатилган.





1.14. Расм. Платинли сезгир элемент
1-платина сим, 2- керамика изолятор, 3-покошокли изолятор, 4-чикишлар, 5-жойлаштирувчи идиш, 6- метал қобиқ

Ҳароратни ўлчаш жараёнида датчикдан иккиламчи қурилмагача бўлган уланиш симларини қаршилигини ва бу линянинг қаршилигини муҳит ҳароратсига қараб ўзгаришини ўлчаш тизимидаги таъсирини йўқотиш мақсадида уч симли улаш схемасидан фойдаланиш мумкин. Одатда бу усулдан фақат датчик билан иккиламчи ўлчаш қурилмаси орасидаги масофа етарли даражада узоқ (50 – 100 м) бўлганда фойдаланилади.

1.15. Расм. Мисли сезгир элемент а) – каркасли, 1- урам, 2- каркас, 3- лакли катлам, 4- химоя кобиги, 5- чикишлар
б)- каркассиз, 1- урам, 2- фторопласт катлам, 3-химоя кобиги, 4- изоляция порошоги, 5- чикишлар

Электр схемаларида икки симли ва уч симли уланиш қуйидагича берилади:

Мисол учун, ДТС045 – 100П.В3.120.МГ - кўринишида ифодаланиши термоқаршилик датчиги стандарт битта сезувчи элементли, платинали, 100 Ом қаршиликли, конструктив ўлчовлари 045 маркали, аниқлик класси В, ички схемаси уч симли, монтаж қисмини узунлиги 120 мм, датчикни уланиш каллаги металлдан.

1.16.Расм. Термокаршилик датчиги
1- сезувчи элемент, 2- ҳимоя арматураси, 3- чиқишлар, 4- изоляция, 5- герметик, 6- каллак, 7- клеммник, 8- қатиргичлар, 9- кабел сими, 10- кабель, 11- гайка

Термоқаршилик датчикларини дунёдаги жуда кўп компаниялар ишлаб чиқаради. Улар бир стандартда бўлиб, маркасини ифодаланиши турлича. Мисол учун «ОВЕН» компанияси ишлаб чиқарилаётган термоқаршиликлар маркасида қуйидаги информациялар ифодаланган.:

Х ДТС ХХ5 – Х . Х.Х .Х . ХХ

Ишлаб чиқаришда -50 ⁰С…+ 200 ⁰С узликсиз ҳароратни назорат қилиш учун асосан термоқаршиликлардан фойдаланилади.

Ҳар бир маркадаги термоқаршиликни калибровкалашда ва қиёслашда уни мос градуировкасидан фойдаланилади. Мисол учун платинали W₁₀₀=1,3910 термоқаршиликни давлат стандарти бўйича градуировкаси 1.2.3-жадвалда келтирилган.


1.2.4-жадвал.