Дастурлаш асослари

 
 
9 – модул: Жамоадаги психологик иқлим, ортобиоз ва ортобиотика.
Режа: 
1. Ижтимоий психологик иқлим тушунчаси ва моҳияти. 
2. Ижтимоий психологик иқлимни шакллантириш омиллари. 
3. Раҳбарнинг жамоани шакллантириш ва бошқаришда одамлар билан 

---

110 
яхши муомала қилиш санъати. 
4. Раҳбар ва жамоа ўртасидаги психологик муносабатлар. 
5. Раҳбар мулоқотида ахлоқий тамойиллар. 
6. Раҳбарлик мулоқотида “учинчи шахс”нинг ўрни ва таъсири. 
Бошқарув психологияси фани бугунги кунда нисбатан навқирон, лекин 
жуда тез ривожланиб бораѐтган истиқболли фандир. Бу фаннинг 
ривожланишига, аввало, ижтимоий ҳаѐт ва амалиѐтнинг ѝсиб бораѐтган 
эҳтиѐжлари, яъни жамиятда бѝлаѐтган ижтимоий ҳодисаларни ижтимоий 
психологик жиҳатдан ѝрганиб, тушунтириб бериш зарурати, ижтимоий
жиҳатдан муҳим бѝлган инсоннинг ѝзини атрофлича ѝрганишга бѝлган 
талабининг ортиб бораѐтгани сабаб бѝлмоқда. Инсон - мураккаб мавжудот. Шу 
боис уни бир қанча фанлар ѝрганади. 
Ижтимоий психологик иқлим тушунчаси ва моҳияти.
Ижтимоий 
психологик иқлимни шакллантириш омиллари. Саломатликнинг руҳий-
психологик омиллари ҳақида гап кетганда, энг аввало унинг инсон шахси ва 
унинг яхлит бирлик тарзидаги хусусиятлари назарда тутилади. Бу ѝринда қѝлга 
киритилажак ҳар қандай ютуқ ѐки муаммоларнинг эчими энг аввало, ―соғлом 
шахс‖ ѝзи нима деган саволга жавоб топишга имкон беради. Таниқли рус 
психиатри С.С.Корсаков ѐзганидек, соғлом шахсга алоқадор барча хосса ва 
хусусиятлар қанчалик бир-бири билан ѝзаро мутаносиб, бир-бирига боғлиқ, 
мувозанатли ва ташқи муҳитдан унга таҳдид солувчи омилларига нисбатан 
чидамли бѝлса, у шунчалик бақувват ва саломат бѝлади. Психологик 
саломатликка таҳдид солувчи омилларга энг аввало қуйидагиларни киритиш 
мумкин 
- феъл-атворда салбий сифатларнинг устиворлиги; 
- ахлоқий унсурлар, қусурлар; 
- ҳаѐтий мѝлжалларнинг нотѝғри танланганлиги; 
- турмуш тарзининг пала-партишлиги; 
- интеллектуал салоҳиятнинг пастлиги; 
- муомала маданиятининг пастлиги; 
- суйган машғулот билан шуғулланмаслик. 
Буларнинг 
барчаси 
аслида 
келиб 
чиқиш 
нуқтаи 
назаридан 
организмимиздаги физиологик, биологик жараѐнлардан кѝра, бевосита 
шахсимизга боғлиқ бѝлган ижтимоий омилларнинг хусусиятларидан келиб 
чиқади. Инсон ѝз руҳий холатлари, кечинмаларини муайян тарзда бошқариш 
қобилиятига эгадир. Шу туфайли биз шахснинг фаоллиги, онглилиги ва мақсадга 
интилувчанлиги тѝғрисида гапиришимиз мумкин. Бундай лаѐқат унинг ѝз 
саломатлигини бошқариш қобилиятига ҳам тааллуқлидир. Яъни, биз ѝз 
саломатлигимизни ҳимоя қила олишимиз, ѝз иродамиз, хоҳиш ва сабр-қаноат 
билан бошқаришимиз мумкин.
Руҳий саломатлик орқали жисмоний саломатликни ҳам сақлаш ва 
бошқариш мумкинлиги ғояси янги бѝлмай, у ХХ аср бошларидаѐқ психолог ва 
психиатр 
мутахассислар 
диққатини 
ѝзига 
тортган. 
Олимлар 
шуни 
таъкидлашганки, соғлом инсон бемордан фарқли равишда ѝзидаги жами психик 

---

111 
жараѐнлар, холатлар ва қобилиятларни бошқариши мумкин. Бу борада рус 
олими С.С. Корсаковнинг қарашлари диққатга лойиқдир. У шахснинг яхлитлиги
ғояси доирасида шуни таъкидлайдики, унинг фикрича, руҳий беморларда энг 
аввало шахсига, шахс яхлитлигига бевосита алоқадор бузилишлар кузатилади. 
Бу каби беморларда нафақат онглилик борасида бузилишлар кузатилади, балки 
энг аввало, унинг ҳаѐтий қадриятларга, аҳлоқ нормаларига муносабати ѝзгаради, 
фикрлаш тарзи соғлом одамникидан фарқ қилади. Яъни, маънавий ва руҳий 
саломатлик энг аввало инсоннинг ташқи муҳит ва у билан ѝзаро муносабатлари 
тизими билан боғлиқдир. Бунда шахснинг ѝз мавқеини идрок қилиши, ҳаѐтий 
фаоллиги катта аҳамият касб этади.