Дастурлаш асослари

Бошқарув услубларининг коммуникатив имкониятлари
.

Раҳбар 
авторитар бошқарув услубини қѝллар экан, у ташкилотнинг расмий тизимини 
таъминлашга асосий эътиборини қаратади. Бу услубда маълумот фақат вертикал 
йѝллар орқали келади, ходимнинг масъулият чегараси аниқ бѝлиб, ҳар қандай 
хато қаттиқ жазоланади, шахсий муносабатлар иложи борича расмий тус олади ва 
ҳиссиѐтга ѝрин қолмайди.
Демократик бошқарув услубида жамоадаги дѝстона муносабатлар 
ривожланади, раҳбар гуруҳ фаоллиги тарафдори, расмий тизимда шахсий 
манфаатлар хам назарда тутилиб, мулоқот юритишга кенг йѝл очиб берилади. 
Либерал бошқарув услубида эса раҳбар жамоадаги норасмий тизимни 
ривожлантиради ва муваффақиятга эришишда расмий, маъмурий шаклдан кѝра 
жамоанинг норасмий муносабатлари устун қѝйилади. Ташкилотда янги 
коммуникация тармоқлари яратилишига кенг йѝл очилади ва ҳатто бундай 
ташаббус ижобий баҳоланади. Ходимлар иш меъѐрини ѝзлари ѝрнатишади ва 
унинг бажарилгани учун ѝзлари масъулдирлар. Ходимлар ѝртасида ҳамкорлик 
муносабати устун туради. Жамоа таваккалга мушоҳада билан бемалол боради, ҳар 
қандай қийин вазифани ҳам енгил бажаради.
Юқорида айтиб ѝтилган уч хил бошқарув услуби жамоада турлича муҳитни 
яратади. Авторитар раҳбарлик услубида гуруҳда ҳокимликка интилиш намоѐн 
бѝлади, мансабга ружу қѝйилади, демократик услубли жамоада ходим уни тан 
олишларини, ҳурмат ва обрѝ қозонишни истайди ва ниҳоят, либерал услубли 
жамоада муваффақиятга эришиш истаги устун бѝлади.
Санаб ѝтилган раҳбарлик услублари жамоадаги меҳнат самараси учун 
турлича асос яратади. Авторитар услуб таъсиридаги жамоа доимо «тепадан» 

---

109 
кѝрсатма кутиб яшайди ва ташаббус кѝрсатолмайди. Шунинг учун бундай гуруҳ 
самараси ҳам суст. Гуруҳ аъзоларида ишдан ҳам, ѝзаро муносабатлардан ҳам 
қониқиш паст даражада.
Демократик раҳбарликка асосланган жамоанинг иш унуми ѝрта, ихтиро ва 
ташаббуслар сони ҳам ѝрта меъѐрда, гуруҳ аъзолари ишдан ва ѝзаро 
муносабатдан қониққан.
Либерал тамойилга асосланган жамода эса унумдорлик юқори, меҳнатдан 
ва ѝзаро муносабатдан қониқиш баланд, ходимлар ѝзаро ҳамкорликка боради ва 
ѐрдам кѝрсатишга доимо тайѐр.
Ишлаб чиқариш соҳасидаги баъзи тадқиқотлар натижасида бошқарув 
услуби ва гуруҳ самарадорлиги ѝртасида ҳам алоқа аниқланди. Бунга биноан,
авторитарлик ва демократик бошқарув услуби гуруҳ фаолиятининг деярли бир 
хил самарасини таъминлайди, аммо гуруҳ аъзолари демократик услуб 
қѝлланганда ишдан кѝпроқ қониқадилар. Агар ходимнинг ишдан қониқиши 
мотивация омили сифатида қаралса, бу жуда аҳамиятли мезон эканлиги кѝзга 
ташланади. 
Кѝп адабиѐтларда анъанавий уч раҳбарлик услубига баҳо беришда либерал 
услуб энг самарасиз ѐки бошқарув мақсадларидан узоқ турувчи восита деб, 
таъриф берилади. Аммо бундай фикрга жиддий эътирозлар билдириш мумкин. 
Тажриба ва кузатишларнинг кѝрсатишича, либерал бошқарув услуби айрим 
ҳолларда самарали натижага олиб келувчи воситага айланиши мумкин. Агар 
раҳбар атайлаб ва онгли равишда либерал услубни танласа, онгли равишда 
ходимга масъулиятни ѝзига олиш имконини берса, бу ходим хулқини жамоа 
орқали бошқариш каби юксак маҳорат белгиси бѝлиши мумкин. Агар ѝхшатиш 
қилсак, авторитар бошқарувда раҳбар фақат ѝз ѝринбосарлари билан мулоқотда 
бѝлади ва маъмурий чоралар билан чекланиб қолади, демократик бошқаришда
раҳбарнинг жамоа билан бевосита муносабат ѝрнатиши кузатилади. Либерал 
услуб эса ходимни, жамоани жонлантириш орқали бошқариш демакдир. Либерал 
услубда ходим раҳбар кетидан эмас, балки жамоа орқасидан боради ва гуруҳга 
мос келишга интилади.
Жамоа фаоллиги корхона мақсадларига мос равишда бораѐтган шароитда, 
масъулиятни ѝзига олиб ташаббус кѝрсатаѐтган пайтда гуруҳ фаолиятига 
аралашмаслик ва ходимни гуруҳ ҳаѐти оғушига киритиб қѝйиш, балки энг мақбул 
бошқарув бѝлиб ҳисобланади. Онгли равишда олиб борилган либерал бошқарув 
услуби ѝта мураккаб бѝлиб, бу жараѐнда раҳбар мақбул йѝл танланишида барча 
фаолликни жамоага топширади, раҳбарнинг вазифаси тѝғри мақсадни кѝрсатиб
бериши эмас, балки шу мақсад гуруҳ томонидан танланиши учун шароит 
яратишдан иборат бѝлади.