Дарслик тошкент – iqtisodiyot – 2019

6.3.4 – жадвал 
Хитой Халқ Республикаси Техник – иқтисодий
ривожлантириш ҳудудлари 
№ 
Ҳудудлар номланиши 
Жойлашган 
жойи 
1 
Янги тажрибали технологияларни ривожлантириш 
ҳудуди 
Пекин ш. 
2 
Экспортга мўлжалланган юқори технологияларни 
ривожлантириш ҳудуди 
Ухань ш. 
3 
Янги саноат – технологияларини ривожлантириш 
ҳудуди 
Нанкин ш. 
Цукоу райони 
4 
Фан ва технологияларни ривожлантириш ҳудуди 
Шеньянь ш. 
Наньху райони 
5 
Янги саноат технологиялари ҳудуди 
Тяньцзинь ш. 
6 
Экспортга мўлжалланган юқори технологияларни 
ривожлантириш ҳудуди 
Сиань ш. 
7 
Юқори индустриал – технологияларини 
ривожлантириш зонаси
Чэнду ш. 
8 
―ВЭЙХАЙ‖ юқори индустриал технологияларни 
ривожлантириш ҳудуди 
Вэйхай ш. 
9 
―Чжуншань‖ юқори индустриал – 
технологияларни ривожлантириш ҳудуди 
Чжуньшань ш. 
10 
Янги саноат технологиялари ҳудуди 
Чаньчунь ш. 
11 
Юқори технологияларни ривожлантириш ҳудуди 
Харбин ш. 
12 
Фан-техника ютуқларини тажрибадан ўтказиш 
ҳудуди 
Чанша ш. 
13 
Фан – техника ҳудуди 
Фучжоу ш. 
14 
Юқори индустриал – технологияларни 
ривожлантириш ҳудуди
Гуаньчжоу ш. 
15 
Фан ва техникани ривожлантириш ҳудуди 
Хэйфэй ш. 
16 
Юқори индустриал технологияларни 
ривожлантириш ҳудуди 
Чунцин ш. 
17 
Юқори индустриал технологияларни 
ривожлантириш ҳудуди 
Чанчжоу ш. 
18 
Янги технологияларни ривожлантириш ҳудуди 
Гуйлинь ш. 
19 
Юқори технологияларни ривожлантириш ҳудуди 
Чженжоу ш. 
20 
Янги технологиялар тажрибасини ривожлантириш 
зонаси 
Ланьчжоу ш. 
21 
Юқори индустриал технологияларни 
ривожлантириш ҳудуди 
Шицзячжуан ш. 
22 
Юқори индустриал технологияларни 
ривожлантириш ҳудуди 
Цзинань ш. 
23 
Янги технологияларни ривожлантириш ҳудуди 
Шанхай ш. 
24 
Юқори технологиялар саноат ҳудуди 
Далянь ш. 

---

103 
25 
Фан ва тнехникани ривожлантириш ҳудуди 
Шеньчжень
ЭИХ 
26 
Юқори индустриал технологияларни 
ривожлантириш ҳудуди 
―Сяминь‖
ЭИХ
27 
Халқаро фан – техника ривожлантириш ҳудуди 
Хайнань 
ЭИХ 
Манба: Capital Access Index. Milken Institute, Policy Brief. Santa Monica, USA, May 
2006. 
 
Хитойда ташкил этилган техник иқтисодий ривожланиш зоналарида эса 
чет эл инвестициялари билан биргаликда ташкил этилган корхоналар сони 30 
мингни ташкил этган (шулардан 4 мингтаси Пудунда ташкил этилган), жалб 
қилинган чет эл инвестициялари эса қариб 25 млрд. АҚШ долларини ташкил 
этган (шу жумладан 2 млрддан ошиқроғи – Пудун махсус ҳудудига тўғри 
келади). Экспорт миқдори бу ҳудудларда 90 млрд. АҚШ долларини ташкил 
этиб бутун Хитой Халқ Республикаси экспортининг 7 фоизини ташкил этади. 
Шундан 36 млрд. АҚШ доллари Пудун махсус ҳудудидан экспорт қилинган, 
демак 3 фоиз экспорт қилинган товар ва хизматлар Пудун эркин иқтисодий 
ҳудуддига тўғри келмоқда. 
Хитой Халқ Республикаси иқтисодий ривожланишининг асоси бўлиб 
1979 йилда хукумат томонидан ўтказилган ва иқтисодиѐтни интеграциялаш, 
ташқи иқтисодий алоқаларни юксалтириш ва чет эл инвестициясини жалб этиш 
борасида ―очиқ эшиклар‖ сиѐсатининг ўтказилиши бўлиб хизмат қилади. Бу 
сиѐсат ўз ўрнида бир неча даврлардан ташкил топган.
4
Ташкил этилган эркин иқтисодий ҳудудлар асосан мамлакатнинг 
жанубий – шарқида жойлашганлиги учун бу ҳудудда саноат ишлаб чиқариш ва 
савдо фаолияти, ташқи савдони ривожлантириш халқаро иқтисодий ва 
технологик кооперация жараѐнларида қатнашишни йўлга қўйиш учун хизмат 
қилади. Биз юқорида Хитой Халқ Республикасига жалб қилинган 
инвестициялар фаолияти ва уларнинг иқтисодиѐтга таъсирини кўриб ўтган 
бўлсак, энди ўша инвестицияларнинг эркин иқтисодий ҳудудларга қанчалик 
таъсир этишини кўрамиз. 
Бу эркин иқтисодий ҳудудларга иқтисодий бошқарув тизимидан қатий 
назар ҳуқуқлар берилган. Инвесторлар учун бу ерда камайтирилган солиқ 
ставкалари, кириш ва чиқиш учун махсус қоидалар амал қилади. Бу 
ҳудудлардаги барча саноат ишлаб чиқариш ва савдо кохоналари чет эл 
инвестицияси ҳисобига, бир қисми эса Хитой Халқ Республикаси меҳнат 
ресурслари ҳисобига ташкил этилган. Бу ҳудудларда ишлаб чмқарилган 
маҳсулотнинг тенг ярми халқаро бозорларда реализация қилинади. Эркин 
иқтисодий ҳудудларда меҳнатни ташкил қилиш ва мухофазаси масалаларида 
мамлакатнинг бошқа корхоналарига қарагнда бир мунча фарқланади. Чет эл 
техникаси ва технологиясини ишлаб чиқаришга жалб этиш борасида Шеньжень 
иқтисодий ҳудуди қўшма корхоналарида меҳнат унумдорлиги 5-6 баробар, 
4
Богомолов О.Т. Мировая экономика в век глобализации: Учебник. — М.: ЗАО «Экономика», 2007 

---

104 
капитал қўйилмаларининг самарадорлиги эса давлат секторига қарагнда икки 
баробар юқоридир. Ишчиларнинг яшаш шароити ва хизмат кўрсатиш даражаси 
юқорилиги ва янги хўжалик усулларининг қўлланилиши учун барча шароитлар 
яратилгандир. Чет эл инвесторлари учун меҳнат унумдорлигини ошириш – 
фойда нормасининг ошиши учун хизмат қилганлиги боис кучли ҳуқуқий ва 
иқтисодий асосланган бўлиши лозим. Эркин иқтисодий ҳудудлар 
иқтисодиѐтининг ривожланиш динамикаси шуни кўратмоқдаки, 2006 йил 
маълумотларига кўра – ЯММ нинг ўсиши Пекинда 11,3 фоизга, Шанхайда 21,4 
фоизга, Гуандунда 31,5 физга ва Шандунда 33,4 фоизга ўсган. Ички ялпи 
маҳсулот эса бу 5 эркин иқтисодий ҳудудларда 180 млрд. юанни ташкил этган 
бўлиб, экспорт ва импорт ҳажми охирги беш йилликда 3 баробар ўсган. Унинг 
ҳажми эса 55 млрд. АҚШ долларини ташкил этди. Қолган 30 та эркин 
иқтисодий ва технологик ривожланиш ҳудудларида ишлаб чиқарилган ЯИМ 
эса 76 млрд. юанга тенг бўлиб, уларнинг экспорти эса 3,8 млрд. АҚШ 
долларига тенгдир. Жами эркин иқтисодий ҳудудлар ва эркин ривожланиш 
ҳудудларига жалб қилинган чет эл капитали – саноатда 60 фоиз қўшма қиймат 
ва нодавлат секторларида саноатдаги қўшимча мулк асосида 61 фоиз қайта 
ишлаб чиқарилган қўшимча қийматнинг ташкил топишига олиб келди. 
Қўшимча қиймат чет капитали билан ташкил этилган корхоналарда 48,8 фоизга 
ўсган бўлса, чет эл инвесторлари жалб қилинмаган жамоа корхоналарида 28,5 
фоизга, давлат корхоналарида эса 14,4 фоизга ўсди холос.
Эркин иқтисодий ҳудудлар ривожланиш динамикасини таҳлилидан 
кўриниб турибдики бу ҳудудларнинг ташкил этилиши хақиқатдан ҳам 
иқтисодиѐт учун муҳим аҳамият касб этади. Буни Пудун иқтисодий ҳудуди 
мисолида исботлаш мумкин. 
Пудун иқтисодий ҳудудининг ривожланиш асосларини юқорида айтиб 
ўтдик. Қўшимча сифатида шуни такидлаш жоиз – ки, 1996 йилдан бошлаб бу 
иқтисодий ҳудуд учун янги имтиѐзлар белгиланган меъѐрий ҳужжатлар ишлаб 
чиқилди. Бу меъѐрий ҳужжатлар асосида ҳудудларда корхоналарнинг фаолият 
кўрсатиши учун лицензиялар бериш Пудун райони маъмуриятининг ўзида 
амалга ошириладиган бўлди. Район маъмуриятига шу билан бирга 30 млн. 
АҚШ долларигача бўлган лойихалар тақдирини мустақил хал этиш ҳуқуқи ҳам 
берилди. Шу билан бир қаторда бу районда чет эллик тадбирколар кўчмас 
мулкларни, ерни ижарага олиш ҳуқуқига эгадирлар. Бу ерда ўзлари учун 
офислар ва бошқа қурилиш ишларини амалга оширишлари мумкин. Қишлоқ 
хўжалиги учун керакли бўлган ишлаб чиқариш воситалари, кўмир, металлар ва 
қиммат баҳо қоғозлар савдоси учун 10 млрд. АҚШ доллари ҳажмигача 
бўладиган жараѐнлар учун умумий асосдаги форврд биржалари ташкил этилди. 
Бир йил давомида 4 млрд. АҚШ доллари ҳажмидаги жараѐнлар учун валюта 
маркази ва валюта жараѐнларини суғурта қилиш компаниялари, чет эллик 
тадбирколар учун Хитой Халқ Республикасидаги компаниялар акцияларини 
тарқатувчи қўшма банклар фаолият кўрсатмоқда. Ташкил этилган кўпчилик 
корхоналар экспорт маҳсулотлари ишлаб чиқариш учун мўлжалланган бўлиб, 
чет эллик инвесторларни хизмат кўрсатиш соҳасига, илмий ишлаб чиқариш 
бирлашмаларини ва унинг инфраструктураларини ташкил этиш учун 

---

105 
сарфламоқдалар. 
Пудун иқтисодий ҳудудининг фаолият кўрсатаѐтгалиги сабабли Шанхай 
райони халқаро иқтисодий - савдо ва банк марказига айланиб, йирик 
компанияларнинг 130 таси фаолият кўрсатмоқда. ЯИМнинг ўсиш суръатлари 
эса 1980 йилдагига нисбатан 1990 йилда 15 фиозга ўсган бўлса, чет эл 
инвестицияларининг салмоғи 2 баробарга ўсиб 3.5 млрд. АҚШ долларин 
ташкил этди. 1995 йилда бу районда ЯИМ 41.2 млрд. юанни ташкил этиб, 1994 
йилга нисбатан 22 фоизга ўсган. Шу билан бирга 3.5 минг дона чет эл 
инвестицияси билан ишлайдиган корхоналар ташкил этилган бўлиб, жалб 
этилган инвестициялар салмоғи 1995 йилда 14.2 млрд.АҚШ долларни ташкил 
этди. Бу корхоналардан экспорт қилинган маҳсулот ҳажми эса 2.5 млрд. АҚШ 
доллари миқдоридадир. 
Эркин иқтисодий ҳудудлар билан бир қаторда Хитой Халқ 
Республикасида юқори технологиялар зонаси ҳам муваффақиятли фаолият 
кўрсатмоқда.Бундай зоналарнинг ташкил этилиши, фан – техника ютуқларини 
саноат ишлаб чиқаришга тезроқ жалб этиш учун муҳим аҳамиятга эга 
омиллардан биридир. Бундай зоналарнинг ташкил этилиши 1985 йилда Хитой 
Халқ Республикаси Фанлар Академияси раѐсати томонидан Пекин шаҳрига 
яқин бўлган Чжунгуанцунда ―Электрон кўчалар‖ деб аталган зона ва 
Шеньчженда илмий – техник саноат зонасининг ташкил этилиши билан асос 
солинди. 
Эркин юқори технологияли ривожланиш зонаси мамалакат ҳудудида бир 
текисда тақсимланмаган. Бу тақсимланиш мамлакатда фан-техника ютуқларини 
барча эркин иқтисодий ривожланиш ҳудудларида тажрибадан ўтказиш 
имконини беради. Бу ҳудудларнинг барчаси ўз-ўзини маблағ билан таъминлаш, 
иқтисодий мустақиллик тамойиллари асосида ташкил этилган. Бу зоналарга чет 
эл инвестицияларининг киритилиши ҳам муҳим аҳамиятга эгадир. Шу билан 
бир қаторда бу зоналарда жойлашган корхоналар солиқ ва божхона 
имтиѐзларига эгадир. Бу корхоналарда бошқарув аппаратининг рационал 
формаларидан фойдаланиш ва ишлаб чиқаришнинг турли хил усулларидан 
барча мулк кўринишларида фойдаланиш лойихалари синовдан ўтказилади. 
Давлат томонидан молиялаштириш миқдори кўп эмас, шунинг учун бу 
корхоналар кўпчилик холларда банк кредитларидан фойдаланилади. Албатта бу 
ташкил этилган зоналарда ўзига хос муаммолар мавжуд. Бу муаммолар 
мажмуасини 1997 йилда Хитой Халқ Республикасига қайтариб берилган – 
Гонконг иқтисодий оффшор ҳудуди фаолиятини таҳлил қилиш орқали олиш 
мумкин.