Дарслик тошкент – iqtisodiyot – 2019

Тармоқ ичидаги савдо ва тармоқлараро савдонинг фарқлари 
Тармоқ ичидаги савдо – бу мамлакатлар ўртасида бир тармоқнинг 
дифференциялашган маҳсулотлари билан савдо қилишидир. Тармоқлараро 
савдо мамлакатларнинг турли тармоқларнинг гомоген маҳсулотлари билан 
савдо қилишидир. 

---

44 
Тармоқ 
ичидаги 
савдо 
асосан 
дифференциялашган товарлар билан амалга 
ошади, баъзи вазиятларда гомоген товарлар 
билан ҳам амалга ошиши мумкин. Бунга 
сабаб сифатида транспорт харажатларини 
қисқартириш ва мавсумдаги фарқ бўлиши 
мумкин. 1 ва 2 мамлакатларда бир товарни 
ишлаб 
чиқарувчилар 
(S, 
Sъ) 
ва 
истеъмолчилар (D и Dъ) жуғрофий 
жиҳатдан расмдагидек жойлашган. SDъ 
масофа 
DъSъ 
масофадан 
сезиларли 
даражада 
қисқа 
бўлганлиги 
сабабли 
иккинчи мамлакат учун товарни ўз ишлаб 
чиқарувчисидан сотиб олган кўра хориждан 
импорт қилиш фойдалироқ бўлади.
2.4.2.-расм. Тармоқлараро савдо 
Шимолий ва жанубий ярим шарда йил фасллари турли пайтга тўғри 
келади, яъни Бразилия ўзининг қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини йиғим 
пайтида АҚШга экспорт қилади ва АҚШда йиғим пайтида АҚШдан сотиб 
олади. 
Дифференциялашган товарлар билан тармоқ ичидаги савдони сабаблари 
қуйидагилар: 

Истеъмолчилар истак ва хоқишлари ҳар хил; 

Кесишувчи талаб; 

Кенг кўламда ишлаб чиқариш эффекти. 
Линдернинг кесишувчи талаб назарияси 
Кесишувчи талаб назарияси халқаро савдони талаб томонидан 
тушунтирувчи камдан кам назарияларнинг биридир. Бу назарияга кўра 
мамлакат экспорти импортѐр-мамлакатдаги талабга боғлиқ.
Камдан кам товарлар фақат экспорт учун ишлаб чиқарилади. 
Товарларнинг асосий қисми ички бозорда сотилади, ички истеъмол тўлиқ 
қондирилгандан кейингина бу товар экспорт қилинади. Бу товарни хорижий 
мамлакатларда сотишда бу мамлакатдаги талаб таркиби ўз мамлакатидаги 
талаб ўхшаш бўлган мамлакатни танлаш мақсадга мувофиқ. Икки мамлакатда 
талаб таркиби кўпроқ даромад даражасига боғлиқ бўлади, даромад қанчалик 
юқори бўлса сифатли товарга бўлган талаб ортиб боради.
 

---

45 
Кесишувчи 
талаб 
назарияси – бу турли 
мамлакатлардаги 
истеъмолчиларнинг 
даромадлари ва истак-
ҳоҳишлари деярли бир хил 
бўлганлиги сабабли ҳар 
бир мамлакат учун ишлаб 
чиқаришда 
ва 
ички 
бозорда яхшироқ тажриба 
тўпланган 
товарларни 
экспорт 
қилиш 
осон 
бўлишидир.