Dan, Internet va korporativ tarmoqlarga joylash orqali tijorat maqsadida foyda

 Aslida voqea bunday boʻlgan. Katta idoralarning matbu-
ot xizmatlarida ishlaydigan yigirma yashar yigit oʻz biznesi-
ni maʼmuriy resurslar bilan hech qanaqasiga himoya qila ol-
212 / PUL
tara boshlaganmiz. Toʻgʻri, oʻsha uyning qurilishida meni 
bir necha marta chuv tushirishgan. Yana alam qiladigani, 
begona odamlar emas, oʻzimnikilar. Lekin bu ham hayot 
maktabimda bir saboq boʻldi.
«Soliq info»gacha ikki marta gazeta chiqarishga urin-
ganman, ikkalasida ham oʻxshamagan. Eslataman, davlat 
xizmatchisi shaxsiy biznesiga ega boʻlish mumkin emas 
edi, shuning uchun koʻp ishbilarmon amaldorlar oʻz biz-
nesini hamkorlari yoki qarindoshlarining nomiga ochar 
edi. Agar oʻzim mana shu kitobning oʻquvchisi boʻlsam u 
hozir «lekin men hech qachon bunday yoʻl tutmaganman» 
degan gapga duch kelsam, shartta yopib, otib yuborgan 
boʻlardim. 
Amaldorlarga biznes qilishni taqiqlash juda toʻgʻri, aks 
holda shu zahoti manfaatlar ziddiyati kelib chiqadi. Biror 
sohada vakolatga ega boʻlgan odam shaxsiy biznesini maʼ-
muriy darajada qoʻllab-quvvatlashdan oʻzini tiya olmay-
di baribir. Bir tomondan, agar amaldor biznesmen boʻl-
sa, poraga muhtoj boʻlmaydi, lekin ikkinchi tomondan, 
davlat buyurtmalarini egallab olib, oʻziga tegishli sohada 
imtiyozlar chiqartirib, pul qilishga kirishadi. Men bilan 
bogʻliq voqealarda vaziyatni toʻliq oʻrganmay turib, aynan 
mana shu masalaga ortiqcha urgʻu berib yuborishadi.

---

 2004-yilda xayolimga bir biznes-gʻoya keldi. Bu gʻoya 
oʻzimga dohiyona boʻlib koʻrindi. Xullas, ogʻaynilarim 
bilan kichkina rieltorlik kompaniyasini ochdik. Men
koʻchmas mulk bozoriga taʼsir koʻrsatishga qaror qildim. 
Buning uchun bizga aktual narxlar va takliflar chop qi-
linadigan maxsus gazeta kerak boʻldi. Lekin biz bu gaze-
tani bepul tarqatmoqchi edik. Tadbirkorlar bu gazetaga 
jon deb reklama bersa kerak deb oʻyladim, chunki adadi
30 000 boʻlgan gazetaning keng tarqalishi kafolatlangan 
edi. Reklamadan tushgan puldan mehnatimiz, gazetani 
chop qilish va tarqatish xarajatlari ayirib tashlansa, sof 
daromad kelib chiqardi. 
Gazetaning birinchi soni yirik reklama beruvchining 
puliga nashr etildi. Unda koʻchmas mulk bozoridagi narx-
lar, reytinglar va eksklyuziv maʼlumotlar bosilgan edi. Chi-
royli model qizlarni jalb qilib, gazetani koʻchalarda, met-
roda, savdo markazlarida tarqata boshladik. Biz hamma 
narsani hisobga oldik, deb oʻylagandik. Lekin odamlar te-
kinga gazeta tarqatib yurganlarni koʻrib, ularni ekstremist 
deb oʻylab, nari qochishini (oʻsha paytlari hizbut-tahrir-
ga oʻxshagan taqiqlangan tashkilotlarning varaqalarini 
tarqatadiganlar chiqib qolardi), mabodo gazetani qoʻliga 
olsa ham, darrov tashlab yuborishini xayolimizga keltir-
mabmiz. Xullas, gazeta tarqatishni eplolmadik, yana ikki-
ta sonini chiqarib, loyihani toʻxtatib qoʻya qoldik. 
213 / PUL
masdi. Men hamkorlarimga oʻz gʻoyalarimni sotardim, ular 
biznesga egalik qilishar edi. Biz erkakchasiga lafz qilib ke- 
lishib olardik. Toʻgʻri, bunday kelishuvga hech qanday kafo-
lat yoʻq, lekin boshqa yoʻlim ham yoʻq edi. 

---

 «Soliq info»dan oldin «Soliq va dunyo» degan gaze-
ta ham chiqarmoqchi boʻlganmiz. Bunisining kuni juda 
tez va achinarli ahvolda bitdi. Ogʻzaki, erkakcha keli- 
shuv faqat jiddiy, katta hamkorlar bilan ishonchli boʻlishi 
mumkinligi isbotini topdi. Gazeta daromad keltira bosh-
lashi bilan hamkorlarim darrov pulni naqdlash, soliqdan 
qochish yoʻllarini oʻylab topishibdi. Keyin daromadni oʻz-
lari oʻrtada boʻlishib olishga qaror qilishgan. Men bu vaqt-
da Xorazmdagi avariyadan keyin gipsda yotgan edim.
Buyam balki yaxshilikka boʻlgandir. Birga ish qilmoq- 
chi boʻlgan odamlaringni diqqat bilan tanlashing kerakligi 
haqida yaxshigina saboq olganman. Muassislarning ulushi 
teng boʻlsa ham, har doim hal qiluvchi qarorni qabul qi-
ladigan odam, yaʼni loyiha direktori boʻlishi kerak ekan. 
Uning javobgarligi ham kattaroq. Boshidanoq kim nima 
uchun javob berishini belgilab olish shart. Shunda keyin-
chalik, ish jarayonida kelishmovchiliklar, xafagarchilik 
boʻlmaydi. Agar sheriklarga ishonch boʻlmasa yoki birov- 
ga boʻysunishni xohlamasang, ishni bir oʻzing ochib, qol-
gan mutaxassislarni yollashing kerak ekan. 
Lekin katta ishning tepasida odam yolgʻiz oʻzi turishi 
juda qiyin. Doʻstlaring ancha orqada qolib ketgani uchun 
«tenging»ni topib, yangi tanishlar orttirish esa undan 
ham murakkab. Men atrofimdagilar rivojlansin, gʻoyala-
rini roʻyobga chiqarsin, boyib ketsin deb, doim doʻstla-
rimni oʻzim bilan «tortib yurganman». Kimgadir pul ber-