Dan, Internet va korporativ tarmoqlarga joylash orqali tijorat maqsadida foyda

 Eng qizigʻi, Mass-media fondiga yaqindagina «ob-havo-
ni belgilab» yurganlar yordam soʻrab murojaat qilishibdi —
auditoriyani yoʻqotishayotganmish. Biz bir paytlar oldimiz-
ga aynan shuni maqsad qilib qoʻygandik. Endi haqqoniy 
yangiliklar poygasida sportchilar koʻpayib qoldi, marhamat, 
eplasangiz, raqobatlashing.

---

 AOKA ichida tahliliy, ekspertlar va monitoring boʻ-
limlari tashkil qilindi. Monitoring markazi odamlarning 
fikrini oʻrganib, ularni tashvishlantirayotgan eng ogʻriqli 
nuqtalarni aniqlar edi. Aholining kayfiyatini, islohotlar-
dan rozilik darajasini tahlil qilardi. 
OAV — bu signalizatsiya. Signalizatsiyaga qarshi ku- 
rashish — xato, yongʻinni oʻchirish kerak. 
Xabarlarda qaysi vazirlik yoki idora tilga olinsa, tegish-
li tashkilotga darhol maʼlumot yuborilardi. Bizning vazifa-
miz barcha rahbarlar uchun shaffof axborot muhitini taʼ-
minlash edi. Monitoring vaziyatni oʻrganib, tahliliy boʻlim 
bunga qanday munosabat bildirish boʻyicha taklif berardi. 
Har bir organ bir dunyo maʼlumot yigʻar, ulardan jamiyat-
ga manfaatli qarorlar qabul qilishda foydalanilardi. Aniq 
tashxis qoʻyish — muammoning yarmi hal qilindi degani. 
Ayni paytda, matbuot kotiblari jamoasini shakllanti-
rish ustida ham ish ketayotgandi. Matbuot kotiblari koʻp 
narsani — u yoki bu mavzuni qanday yoritishni, nimani 
aytsa boʻladi-yu nima haqida gapirish mumkin emasligi-
ni, rahbarning fikrini tushunmovchilik yoki mujmallik-
siz qanday yetkazishni bilishi, tushunishi va bajara oli- 
shi kerak edi. Biz oldimizga ularni haqiqiy spichrayterlar-
ga aylantirish vazifasini qoʻydik. 
Rahbariyat konsepsiyasiga koʻra, barcha qarorlar aho-
lining istak-xohishini inobatga olib qabul qilinishi koʻz-
183 / YANGICHA DEMOKRATIYA

---

184 / YANGICHA DEMOKRATIYA
da tutilgandi. Agar odamlar biror qarorni qabul qi- 
lishga tayyor boʻlmasa-yu, lekin u kelgusida manfaat kel- 
tirishi aniq boʻlsa, ekspertlar nuqtayi nazaridan kelib 
chiqib, shuni xalqqa tushunarli qilib yetkaza bilish kerak
edi.
Masalan, maktab formasi haqidagi masala shunday hal 
qilindi. Biz vaziyatni tahlil qilib, Xalq ta’limi vazirligiga 
taqdim etdik. Tahlillar formani joriy qilishga koʻpchilik 
uzil-kesil qarshi ekanini koʻrsatdi. Vazirlik qarorini qayta 
koʻrib chiqdi. Shuningdek, ijtimoiy, kommunal masala-
lar, narx-navo boʻyicha ham maʼlumot toʻplab borar edik. 
Joiz boʻlsa, biz idoralar uchun qoʻshimcha koʻz vazifasini 
bajardik. Bizga ishonsa boʻlardi, chunki biz haqqoniy va 
toʻliq maʼlumot yigʻardik. Na koʻpirtirardik va na yashi- 
rardik.
Jamiyatning umumiy kayfiyatiga taʼsir qiladigan har 
qanday qaror oldin bizning qoʻlimizga kelib tushishi niho-
yatda muhim edi. Ushbu qarorlarni ishlab chiqayotgan 
mutaxassislar natijada nimaga duch kelishi mumkinligini 
tushunishi va xatolarning oldini olishi uchun ham shun-
day tizim zarur edi. 
Chet ellarda bu kabi tashkilotlar maxsus xizmatlarga 
tenglashtiriladi. Keng koʻlamdagi maʼlumotlarni tahlil qi-
lish har qanday davlatning eng muhim vazifalaridan biri-
ga aylanyapti. Zamon va xavfsizlik talabi bu. 

---

185 / YANGICHA DEMOKRATIYA
Mana shu haqiqiy demokratiya — odamlar nima xohla-
yotganini koʻrib, bilib, shunga qarab reja tuzish, mamla-
kat harakatlanishi kerak boʻlgan yoʻnalishni belgilash, qu-
loqqa yoqadigan xabarlar bilan oʻz-oʻzimizni aldamasdan, 
haqiqatning koʻziga tik qarash. 
Aynan matbuot erkinligi tashxisning aniq boʻlishini 
taʼminlar va bu konsepsiyaning ajralmas qismi edi. Toʻgʻ-
ri, amaldorlarga oson boʻlmadi, chunki oʻzlarini majbur-
lab oʻzgartirishlariga, yangicha ish uslubiga moslashishla-
riga toʻgʻri keldi, lekin bahonada yangi voqelikda yashash 
uchun immunitet hosil qilib olishdi. 
Busiz mamlakatning gullab-yashnashiga va jahon miq-
yosida ijobiy mavqeni egallashiga umid qilish foydasizligi-
ni hayotning oʻzi koʻrsatdi.
Afsuski, fikrimni davlat miqyosida qaror qabul qiluv-
chi hamma mansabdorlarga ham yetkaza olmadim. Men 
haqimda «Barcha vazirlar va amaldorlar ustidan xoʻja-
yinchilik qilish uchun mutlaq hokimiyatga intilyapti», — 
degan taʼnalar eshitilib qoldi. Aslida men yurtimiz uchun 
zaruriy bir masalaga shart-sharoit yaratmoqchi edim, 
xolos. AOKAning oldiga qoʻyilgan eng muhim vazifa hali 
oʻzini tiklab olmagan Soʻz erkinligini rivojlantirish va hi-
moya qilish edi. Shu ishni samarali bajaradigan maʼmu-
riy resursni shakllantirmoqchi boʻldim. Soʻz erkinligining 
asl mohiyatini tushunish kerak, masʼuliyatsizlik orqasidan 
yuzaga keladigan informatsion tartibsizlikni emas. 

---

186 / YANGICHA DEMOKRATIYA
Buning zarurligini ikkala tomonga — hukumat vakil-
lariga ham, jurnalistlarga ham tushuntirib borishimizga 
toʻgʻri keldi. Soʻz erkinligini tandirdan yangi uzilgan, qoʻ-
lingni kuydiradigan, lekin ishtahaochar issiq nonga oʻx- 
shataman. Shartta ushlab kuyib qolganlar ham ancha boʻl-
di.
Biz hali bu erkinlikka moslashmagandik. Bir qarasa, so-
yamizdan ham qoʻrqib, ichimizdagi senzurani yoqib olsak, 
bir qarasa, haddimizdan oshib ketardik. Toʻgʻri, hamma-
si odamning feʼl-atvoriga bogʻliq: kimdir eshikni tepib ki-
rib-chiqadi, kimdir oʻzini chetga olib, panada jimgina ku-
zatib turadi. 
Jurnalistlar ham huquq va majburiyatlarini yaxshi bi-
lishi, ham kasb etikasiga rioya etishi, ham yuqori saviyali 
boʻlishi zarur. Meʼyorni ushlash bir deganda boʻlib ketadi-
gan ish emasligini hamma tushunib turardi. 
Oʻzimning ham ichimda qoʻrquv bor edi. Chunki 
men jurnalistlarni tokdan uzilgan simni ushlab koʻrishga 
chaqirayotgandim-u, lekin rostdan uzilganmi-yoʻqmi —
aniq bilmasdim. Xudo koʻrsatmasin, birortasiga nima-
dir boʻlsa, aybdor men boʻlardim. Chunki: «Siyosat oʻz-
gardi, jurnalistlar oʻldirib yuboriladigan, mayib-majruh 
qilinadigan paytlar oʻtib ketdi. Endi orqaga yoʻl yoʻq» —
deb qayta-qayta gapirib, ularni ishontirayotgan oʻzim
edim.

---

187 / YANGICHA DEMOKRATIYA
Hammasi qonun doirasida boʻlishini xohlardim. Lekin 
jurnalistlarni deb baʼzi amaldorlarning tinchi buzilgan va 
unday kimsalardan hamma narsani kutish mumkin edi.
Olmazor tumani hokimi Abdurasul Vahobov uni
koʻchada tasvirga tushirishni boshlagan Kun.uz muxbi-
rining kamerasini sindirdi. Jurnalistlar ham anoyi emas. 
Mojaroni tezgina hal qilish mumkin boʻlsa-da, tahririyat 
hokimni ishdan boʻshatishni talab qilib turib oldi. «Kun.
uz»chilar singan kamerasi uchun ham, soʻkish eshitga-
ni uchun ham rosmana xafa boʻlishdi. Umuman olganda, 
hokim mutlaqo nohaq edi, u mansabdor shaxslarga tegish-
li tartib-qoidalarni qoʻpol ravishda buzib, huquqbuzarlik 
sodir etdi. Agar ishdan boʻshatilganida, hammasi tinchib 
ketardi.
Lekin kutilmaganda shahar hokimi Vahobovning yoni-
ni olib, jurnalistlarni «suhbat»ga chaqirtirib qoldi. Ular-
ning kim ekanini, joyi qayerdaligini «erkakchasiga tu- 
shuntirib qoʻydi». Shunda internetga audioyozuv chiqib 
ketdi. Unda ovozi Jahongir Artikxodjayevga oʻxshagan 
odam jurnalistlarni haqoratlab, yoʻq qilib yuborishga 
tahdid qilgandi. Audio birpasda hamma yoqqa tarqalib, 
ancha istehzoli va masxaraomuz gap-soʻzlarning mavzusi-
ga aylandi, dazmol yoqsangiz ham oʻsha «mem» chiqib ke-
ladigan boʻldi. 
Biz AOKAdagilar uch kun davomida bu mojaroni hal 
qilishga urindik. Tahririyat uzr soʻralishini talab qilar, 

---

188 / YANGICHA DEMOKRATIYA
hokim esa aniq bir shaxsga tahdid qilmaganini, gaplari 
shunchaki faraz qilib aytilganini taʼkidlar edi. Xullas, har 
doimgidek 90-yillarga xos muomalasini qilib turaverdi.
Vaziyat keskinlashdi, uzrlar qabul qilinmaydigan chega- 
raga borib qoldi. Mamlakat tashqarisiga ham gap tarqala 
boshladi. Elchilar-u xorijiy nashrlar biz tarafga qarab, bu 
yogʻi nima boʻlarkin, deb diqqat bilan kuzatishga kirishdi. 
Biz-ku hokimni taniymiz, gaplari qanchalik jiddiy, tah-
didlari rostmi yoki shunchaki poʻpisami — bilamiz. Lekin 
jahon hamjamiyati: «Oʻzbekiston poytaxtining meri jur-
nalistlarga haqiqatda jismoniy ziyon yetkazishi mumkin 
ekan» — degan fikrga bordi. Hokimning siymosi qoʻr- 
qinchli tus ola boshladi. Vaziyat jiddiylashdi.
Bu voqea reytingimiz haqida avji muzokaralar olib bo-
rilayotgan, mamlakatimizda soʻz erkinligi tantana qilgani-
ga, hech kim jurnalistlarga zulm yetkazmayotganiga chet 
davlatlarni ishontiramiz, deb bor kuchimiz bilan hara-
kat qilayotgan paytimiz boʻlib oʻtdi. Hokim juda bemahal
oʻzidan «Brigada» yasab oldi-da!
Shaxsan men tahdidlar shunchaki Jahongir Obido- 
vichning gaplashish uslubi ekaniga 99,9% ishonaman. 
Odamlaridan biri ishdan ketganiga jahli chiqqan, xolos. 
Jurnalistlar uning hiqildogʻiga kelgan edi. «Shessekund-
da» hech kimni hezalaklar bilan bitta taksiga oʻtqizmasa 
ham, oʻzini tutolmay, ogʻzidan ortiqcha gaplar chiqib ket-
gani shunga.

---

 Bu hodisa 2006-yili Xorazmda roʻy bergan. Haligacha 
oʻshanda jonimga qasd qilishgan, deb oʻylayman. Keyin-
roq voqeaning tagiga yetmoqchi ham boʻldim, lekin nima-
niyam isbotlay olardim, deb qoʻl siltab qoʻya qolganman.
DSQ matbuot xizmatida ishlardim. 
Soliqchilar bilan alkogol qirollari oʻrtasida doimiy jang 
borardi. Soliq qoʻmitasi yashirincha aroq ishlab chiqaruv-
chilarni aniqlab, birin-ketin qamata boshladi. Xorazm 
Soliq boshqarmasi boshligʻi Odil Bakiyevich Rustamov-
dan qoʻngʻiroq boʻldi:
— Komil, bir necha tonna aroqni musodara qildik. 
Kelib, bir reportaj qilmaysizmi? 
U paytda biror hodisa efirga chiqib ketsa, tamom, si-
yosiy masalaga aylanar, endi uni hech kim bosti-bosti qila 
olmas edi. Men rahbarning oldiga kirdim.
— Botir Rahmatovich, Xorazmga borib kelmoqchiman. 
— Nega? Sabab? 
— Aroq. 
189 / YANGICHA DEMOKRATIYA
Lekin baribir, koʻnglimda ozgina boʻlsa ham ishonch-
sizlik uchquni tutab yotdi. Men doim jurnalistlardan xa-
votirda edim. Mafiya oshkora aytilgan soʻz yoki reportaj 
uchun odamni qanday qilib yoʻq qilib yuborishi mumkin-
ligini boshimdan oʻtkazganman.

---

 — Aroq? — boshliq hayron boʻlib, menga gʻalati qarab 
qoʻydi. 
Keyin nima uchun bormoqchiligimni qayta-qayta su-
rishtirib, istamaygina ruxsat berdi. Oʻshanda nega bunaqa 
gʻalati qaraganini haligacha tushunmayman.
Yoʻlim hech ochilmayotgandek edi. Chipta qolmagan 
ekan. Tashkiliy masalalarda ham muammo chiqaverdi,
safarga tayyorgarlik choʻzilib ketdi. Ijodiy guruh aʼzola- 
ridan hech kim Xorazmga borgisi kelmasdi. Asqar degan 
tasvirchi yigitni zoʻrgʻa koʻndirdim, bir amallab samo- 
lyotga chipta topdik. Urganchga qoʻnganimizda qarasam, 
sumkamning ichi atirga boʻkib ketibdi. Narsalar ora-
sida turgan shisha idish qanday singaniga aql bovar qil- 
maydi.
Lavhani bir nechta joyga borib, tasvirga oldik. Oxirgi 
moʻljal Hazorasp edi. «Tiko»da ketyapmiz, toʻgʻri yoʻl, at-
rofimiz dala, tezlik bir yuz yigirma. Asqar old oʻrindiq-
da, qoʻlida kamera, haydovchi — xorazmlik xodimimiz 
Alisher. Men orqada oʻtirib, telefonda SMS yozyapman. 
Oldinda pritsepiga sement ortilgan traktor ketayot-
gan ekan. Toʻsatdan oʻsha traktor yoʻlning qoq oʻrtasida 
shartta orqaga burilsa boʻladimi! Haydovchi vajohat bi-
lan tormozni bosdi, lekin mashina toʻxtashga ulgurmadi. 
«Tiko» uchib borib, men oʻtirgan tarafi bilan traktorga 
urildi, pachogʻi chiqib, xuddi konserva bankasidek boʻlib
qoldi.
190 / YANGICHA DEMOKRATIYA

---

 Ogʻriqqa chidab boʻlmasdi. Nimadir qilib eshikni och-
dim, amallab mashinadan sudralib chiqdim. Yaxshi-
yam viloyat soliqchilari orqamizdan kelishayotgan ekan. 
Hech qancha oʻtmay, «Neksiya»da yetib kelishdi. Qarash- 
sa, asfaltda chilparchin boʻlib yotibman, hamma yogʻim 
koʻkarib ketgan, yuzim yorilgan, ogʻriqdan butun dalani 
boshimga koʻtarib dod solyapman. Haydovchi bilan tas-
virchining ahvoli nisbatan yaxshiroq boʻlsa-da, ular ham 
shokka tushib qolishgandi. Asqarni zarbadan kamera toʻ-
sib qolibdi, Alisherning koʻkrak qafasini rul ezib qoʻyib-
di. Xudoga shukr, uncha jiddiy jarohat olishmabdi. Meni 
bir balo qilib koʻtarib, mashinaga tiqib, Hazoraspdagi eng 
yaqin kasalxonaga olib borishdi. 
Kasalxona deganimiz omborga oʻxshash joy, palatada 
toʻr-sim karavotlar, reanimatsiya xonasining shiftida bit-
tagina chiroq osilib turibdi. Doktor kelganda dodlayve-
rib, holdan toyib qolgandim. Keyin bilsam, Qadam aka 
degan ochiqqina, istarasi issiq bu kishi viloyatning bosh 
travmatologi ekan.
— Son suyaging sinibdi, uka. Oyogʻingni osib qoʻyamiz, 
uch kun yotasan, keyin uyingga javob beramiz. 
Ukol qilishdi, ogʻriq bosildi. Bir mahal doktor koʻk izo-
lenta bilan oʻrab tashlangan oddiy qurilish drelini koʻta-
rib kirdi. Nima qilarkin, deb qarab yotibman. Ukoldan 
keyin oyogʻim hech nimani sezmay qolgandi. Bir vaqt dok-
tor drelni yoqib, oyogʻimni tesha boshlasa deng! Keyin te- 
191 / YANGICHA DEMOKRATIYA

---

shikdan arqon oʻtkazib, qayoqqadir chiqib ketdi. Saldan 
keyin koʻchadan kattaroq tosh topib kelib, roʻmolga oʻra-
di-da shiftga ildi. Oʻsha tosh yordamida oyogʻimni osilti-
rib qoʻydi. Bunaqasini dahshat kinolardayam koʻrmagan-
siz. 
Shu qoʻrqinchli «kino» tufayli suyagim ertasiga joyiga 
tushdi. Ammo doktor yana drelini koʻtarib kirdi. Qoʻrquv-
dan koʻzlarim ola-kula boʻlib ketganini koʻrib, shart ikkita 
ukol urdi. U yogʻini eslolmayman. Urganch markaziy ka-
salxonasida hushimga keldim. Hamma yogʻim qon, yarmi 
gipslab tashlangan badanimdan tarvaqaylab simlar chiqib 
yotibdi. 
Jiqqa hoʻlman, muzlab qolganman, doktorlar gipsni fen 
bilan quritishyapti. Koʻnglim aynib, oʻzimni juda yomon 
his qilganim esimda. Xullas, toʻrt kun reanimatsiyada
yotdim. Ammo uydagilarga bildirmadim, sal ushlanib 
qolyapman, deb SMS yozib turdim. Telefonimda Shera-
li Joʻrayevning «Birinchi muhabbatim» qoʻshigʻi bor edi. 
Oʻshani qayta-qayta eshitib, yigʻlab yotaverdim. 
Keyin doktorlar Toshkentga meni qanday joʻnatishni 
maslahat qilishdi. Mashinada yurishning umuman iloji 
yoʻq, shuning uchun samolyotga chiqaradigan boʻlishdi. 
Samolyot ham kichkina ekan, zambil oʻrtadagi yoʻlak-
ka tiqilib qoldi. Yonboshlatib, zoʻrgʻa olib kirishdi meni, 
uzunasiga uchta oʻrindiqqa yotqizib, oʻzlari tushib ke- 
tishdi: — Oq yoʻl, ogʻayni! Hech boʻlmasa yonimga kim- 
nidir qoʻshib yuborishmabdiyam. 
192 / YANGICHA DEMOKRATIYA

---

 Samolyot qoʻngach, hamma chiqib ketdi. Men esa yot- 
gan joyimda: «Hoy, odamlar! Yordam bering! Meni bu 
yerdan opchiqinglar!» — deb baqirib yotibman. Na oʻtira 
olaman, na tura olaman. 
Bir mahal ichkariga soldatlar kirdi. Meni koʻtarib, tash- 
qariga olib chiqishdi, trapdan tushirib, tez yordam mashi-
nasiga solib yuborishdi. Xuddi kontrabanda tashiladigan 
mashinadek tuyuldi menga. Shunaqa qilib, kontrabanda 
va benzin solingan kanistrlar hamrohligida aeroportdan 
chiqib oldim. Tashqarida MDS mashinasi bilan soliqchi 
doʻstlarim kutib olishdi. 
Mahallaga yaqinlashganimizda «Tez yordam» sirenasini
oʻchirib qoʻyishlarini soʻradim, uyimdagilar qoʻrqib ket-
masin, dedim. Yaxshiyam onam oʻsha kuni navbatchi 
ekanlar. Otamga qoʻngʻiroq qildim:
— Ada, faqat vahima qilmang, oyogʻim sinib qoldi. 
Menga ozgina yordamingiz kerak boʻlyapti.
Otam meni gipslab tashlangan, hamma yogʻim moma-
taloq boʻlib, shishib ketgan ahvolda koʻrganlarida yuzlari 
qanaqa oʻzgarib ketgani hozirgacha koʻz oldimda. 
— Ada, qoʻrqmang, yaxshiman. Xavotir olmang! 
Oyim ertalab navbatchilikdan kelib, meni koʻrganlari-
da qay ahvolga tushganlarini gapirmay qoʻya qolay...
193 / YANGICHA DEMOKRATIYA

---

 Xorazmdan javob keldi. Goʻyoki voqea yuzasidan ter-
gov oʻtkazilibdi-yu bu baxtsiz hodisaligi aniqlanganmish. 
Traktor dalaga burilmoqchi boʻlgan ekan. Sement ortil-
gan traktorga dalada nima bor? Nima uchun yoʻlning qoq 
oʻrtasida birdan burilib yuborgan? Yoʻlda bizdan boshqa 
hech kim yoʻq edi, nahotki koʻrmagan boʻlsa? Kasalxonada 
yotganimda: «Bizni oʻsha reportaj uchun yoʻq qilmoqchi 
boʻlishdi, endi kelib, biratoʻla oʻldirib ketishadi» — degan 
fikr har kuni miyamda aylanardi.
Olti oy yotdim. Suyaklarim ham, yaralarim ham bitib 
ketdi. Xorazmlik travmatologlar respublikada birinchi- 
lardan ekanini, Qadam ogʻa esa travmatologiya boʻyi- 
cha eng kuchli mutaxassisligini keyin bildim. Mana, ora-
dan 14 yil oʻtdi, hech nima bezovta qilmaydi, doktorning 
qoʻrqinchli drelidan hech qanday asorat qolmagan, shukr.
Aytganday, oʻshanda birinchi marta katta pul ishlagan 
edim.