Дала экинларининг асосий зараркунандалари

VIII БОБ
ТУТ ДАРАХТИНИНГ ЭНГ АСОСИЙ ЗАРАРКУНАНДАЛАРИ
Комсток қурти
Рsеudососсиs cotstосki Кuw.
Зарари. Комcток қурти биринчи марта 1936 йилда Тошкентда ва унинг атрофларида топилди ва унинг асосан тут дарахтига зарар етказиши аниқланди. Комсток қуртининг зараридан новдалар қинғир-қийшиқ бўлиб, барглар сарғаяди ва қуриб қолади, дарахт танаси, илдизлари ва шохларида шиш ва ёриқлар ҳосил бўлади ва дарахтни умуман қувватдан кеткизади. Қурт тезаги билан ифлосланган тут барги эса ипак қурти учун зарарлидир. Комсток қурти тут дарахтидан ташқари, шафтоли, катальпа, анорга, шунингдек маккажўхори, картошка, сабзи, лавлаги, карам, помидор, қовоқ, қовун, тарвузга ва бир қадар бошқа кўпгина дарахтсимон ва ўтсимон ўсимликларга зарар етказади. Комсток қурти анчагина кўпайганда барча ўсимликларнинг ўсишини секинлаштиради, дарахт ва буталарнинг шохларини қинғир-қийшиқ қилиб қўяди, мевали экинлар, илдизмевалар ва туганак мевалиларнинг ҳосилини камайтиради ҳамда сифатини пасайтиради. Комсток қурти карантин зараркунандадир.
Тарқалиши. Комсток қурти Тошкент вилоятида, Жанубий Қозоғис-тоннинг қўшни туманларида, Ўзбекистоннинг Фарғона водийсида, Тожикистоннинг Вахш водийсида топилган. Сўнгги вақтда у Ўзбекистоннинг Самарқанд ва Сурхондарё вилоятларига ва Марказий Грузияга ўтди. Хитой, Тайвань, Япония, Ҳиндистон, Фаластин, Янги Зеландия, Кенияда, Канар оролларида, Мадейра оролида, Америка Қўшма Штатларида, Канада жанубида ва Англия иссиқхоналарида ҳам тарқалган.
Таърифи. Урғочисининг узунлиги 3-4 мм бўлиб, тухум қўйиш даврида эса 5-6 мм га етади. Танаси оқ мумсимон тезак билан қопланган, четларида 17 жуфт мумсимон ўсиқ, шу жумладан тана узунлигининг ярмигача борадиган иккита узун дум ипи бор. Оёқлари яхши ривожланган, билинар-билинмас калта туклар билан қопланган, сон ва болдирининг пастки томони сертук. Кўзлари йирик, мўйловлари 8 бўғимли бўлади. Қуртнинг орқа қисми бир оз чўзилган, танаси анал бўлакларни ҳосил қилади, ҳар бир бўлакда биттадан тук бўлади. Анал тешиги қорин охирги сегментининг тергитидадир.
Қуртнинг эркаги 1,02-1,5 мм узунликда, қанотли, қизғиш-жигар рангли, кўзлари қора бўлиб, қизил доиралар билан ўралган. Мўйловлари 10 бўғимли. Тухумининг узунлиги 0,3 мм, овал шаклда бўлиб, бир учи бир оз торайган. Ранги сариқ-зарғалдоқ бўлиб, юпқа мумсимон оқ гард билан қопланган. Биринчи ёшдаги личинкасининг узунлиги тахминан 0,45 мм, овал шаклда бўлади, озиқлана бошлаши билан мумсимон оқ тезак билан қопланади, иккита дум ипи бор. Унинг мумсимон ён ўсиқлари бўлмайди. Иккинчи ёшдаги личинканинг узунлиги 1 мм гача боради, мўйловлари 6 бўғимли. Учинчи ёшдаги личинканинг узунлиги эса 1,7 мм гача боради, мўйловлари 7 бўғимли. Иккинчи ва учинчи ёшдаги личинкалар мумсимон зич оқ тезак ва туклар билан қопланган, ёнида 16 жуфт ўсиғи ва иккита узун дум ипи бор.