Дала экинларининг асосий зараркунандалари

Ҳаёт кечириши. Бу зараркунанда омборлардаги беда уруғлари ичида, беда хашаги ва тўпонида, беда дуккаклари қисман тўкилиб қолган. бедапояларда ва ёввойи ҳолда ўсадигаи баъзи дуккакли ўсимликлар (себарга, қашқар беда, қисман янтоқ) да личинкалик стадияда қишлайди. Мартда—апрел бошида личинкалар ғумбакка айланади ва илиқ кунлар бошланиши билан, одатда апрелнинг иккинчи ярмида, Марказий Осиёнинг жанубий минтақаларида эса эрта кўкламда—апрел бошида ва ҳатто мартда вояга етган ҳашаротлар уча бошлайди. Уруғхўр ташқарига чиқишдан олдин уруғ ва дуккакни кемириб думалоқ ёки нотўғри шаклдаги тешик очади. Ана шу тешикларга қараб шикастланган уруғ ва дуккакларни осон аниқлаш мумкин. Шикастланган уруғларни зараркунанда чиқишидан олдин ҳам билиб олиш мумкин, чунки бу уруғлар соғ уруғларга нисбатан анча енгил ва хирароқ рангда бўлади. Зараркунанданинг учиб чиқиши жуда узоқ давом этади. Вояга етган уруғхўрлар ҳар хил гулларнинг нектари билан озиқланади.
Урғочи уруғхўрлар тухумларини чала думбул беда уруғлари ичига қўяди. Илгарилари бедани B. Gibbus Boh номли себарга уруғхўри зарарлайди, беда уруғхўри эса ҳар хил дуккакли ўсимликларда яшай олади, деб ўйлар эдилар.
Одатда, ҳар бир уруққа фақат битта тухум қўйилади; дуккак ичида эса уруғларнинг ҳаммасига тухум қўйилган бўлиши мумкин. Урғочи уруғхўр уруғнинг ривожланиш даражасини ҳамда унга тухум қўйилган қўйилмаганлигини мўйловлари билан дуккакни пайпаслаб аниқлай олади. Битта урғочи уруғхўр 24—66 та тухум қўяди. Тухумнинг инкубацион даври 3—6 кун давом этади. Зараркунанданинг тухумдан имаго стадиясигача ривожланиш даври ёз вақтида 24 —27 кун давом этади. Марказий Осиёда уруғхўр бир ёзда 3—4 бўғин беради. Иккинчи ва учинчи бўғин личинкаларининг бир қисми шу йилнинг ўзида ўсиб етмай, диапаузага киради ва иккинчи йилнинг кўкламигача ҳаракатланмай ёта беради.
Марказий Осиёда беда уруғхўрининг зарарини анча камайтирадиган кўпгина паразитлар бор, ҳозирча улардан тўққизта тур аниқланди. Бу паразитлар Habrocytus medicaginis Gsah; Tetrastichus bruschophagii Ash; Eupelmus microzonus Forst. Liodon-tomerus per plexus Gah; Tetrastichus brevicornis Ness; Tetrastichus sp; Habrocytus sp; Eurytoma sp. ва Е. atropurpureus Dalm. лардан иборат, уларнинг баъзилари иккинчи даражали паразитлар бўлиши ҳам мумкин.
Кураш чоралари. Беда уруғхўрига қарши курашдаги асосий тадбир беда уруғини тозалашдир. Бу иш уруғ тозалаш пунктларида бажарилиб, уруғлик экиш кондициясига етказилади. Шунингдек, уруғлик омборларда кимёвий усулда тозаланади, шу билан бирга уруғлик экишдан бир ярим икки ой олдин нафталинга булғаб олиниб, пишиқ қопларга солиб қўйилади. Бунда 1 тонна уруғликка З кг нафталин сарфланади.
Экишдан олдин уруғлик яна (агар зарурият бўлса) сувга ош тузи ёки аммиакли селитра қўшиб тайёрланган 15 фоизли намакобга 2—3 минут солиб қўйиб тозаланади. Бунда соғлом уруғлар намакобга ботиб кетади, шикастланган уруғлар эса намакобнинг юзига чиқади. Соғлом уруғлар ажратиб олиниб, дарҳол сувда ювилади ва соя жойга юпқа қилиб ёйилиб қуритилади, шикастланган уруғлар йўқотилади.
Бедани янчиш ва хиллаш вақтида ҳосил бўлган чиқитлар ҳамда пуч уруғлар мартнинг ярмидан кечиктирилмай молларга егизилади, ҳеч нарсага ярамайдиган чиқитлар эса шу ондаёқ йўқотилади. Уруғ ҳосилини ўриб-йиғиб олишда уруғлар мумкин қадар кам тўкилишига эътибор берилади.
Бедадан бўшаган далалар кузда чуқур қилиб шудгорланади. Уруғлик бедапоялар иккинчи йилдан бошлаб эрта кўкламда чимқирқарли плуг билан 23—25 см чуқурликда қайта ҳайдаб турилади.