Д. Т. Абдукаримов

Инбридинг – инцухт.
Маданий лавлагиларнинг мавжуд генофондидан 
фойдаланишнинг ўта самарали йўлларининг шакллантирувчи омили бўлиб 
ҳисобланади. Бу усул ѐрдамида қимматли – муҳим белги ва хусусиятлар: юқори 
комбинацион қобилият, касалликларга чидамлилик, бир майсалилик, 
гулламаслик, кўп қандлилик ва бошқа хусусиятларни мустаҳкамлашга 
эришилади.
Ўзидан чангланган линияларни танлашнинг гетерозисли селекцияда 
аҳамияти йўқ, чунки улар жуда суст ўзаро чангланади. Улар пуштсизликни 
мустахкамловчи сифатида фойдаланишлари мумкин. Бу ҳолда улар юқори 
комбинацион қобилиятли бўлиши керак. Лавлаги селекциясида чуқур инцухт 
ўтказиш мақсадга мувофиқ эмас, деб ҳисобланади, чунки лавлаги ўсимлигига 
ўзидан чангланиш салъбий таъсир қилади, ҳатто “ўлимигача
” 
олиб келиши 
мумкин. Шунинг учун гомозигота ўсимликларини ҳосил қилишда гаплоидия 
усулини қўллаш мақсадга мувофиқ бўлади.
Намунавий чатиштиришлар. 
Бу чатиштиришни умумий селекция 
фанида диаллел чатиштириш деб айтилган. Лавлаги селекциясида жуда муҳим 
бўлган умумий комбинацион қобилиятни аниқлаш топкросс ва поликросс 
усулларини қўллаш билан амалга оширилади.
Цитоплазматик эркак пуштсиз линиялар комбинацион қобилиятларидан 
кам фарқланадилар, чунки улар генетик жихатдан бир – биридан кўп 
ажралмаган холдадир. Тестер сифатида фойдаланиш учун лавлаги экинида 
юқори маҳсулли линиялар қулайроқ ҳисобланади.
Кўп қандлиликни таъминлайдиган линияларни аниқлаш учун тестер 
сифатида маркерли генлари бўлган (Red tester ва бошқа) кам қандли 
шакллардан фойдаланиш қулайроқ. Тўлиқ диаллел чатиштириш схемаси иш 
ҳажми катта бўлганлиги сабабли селекция жараѐнида кам қўлланилади, 
фақатгина ўтказиладиган иш уни талаб қилган такдирда қўлланилиши мумкин.
Диплоид навлар билан ишлаш услуби.
Лавлаги экинининг ҳар қандай 
нави – популяциядир. Унинг шаклланиши бир неча йўллар билан амалга 
оширилади. Улардан бири намунавий – чатиштириш усули билан баҳоланган 
жуфтларни (компонент) танлаш билан боғлиқ. Жуфтлар уларнинг биологик 
хусусиятлари асосида танланади. Масалан, лавлагининг Рамонская 06 нави 
қурғоқчиликка чидамли ва намликни севадиган авлодларни чатиштириш 
натижасида ҳосил қилинган. Бу схема асосида шаклланган навлар, алоҳида 
компонентларни (жуфтларни) уруғчилигини ташкил қилмай, популяция 
сифатида кўпайтирилиши мумкин, ѐки ҳар йили алоҳида жуфтларнинг 
уруғлари кўпайтириш (репродукция) майдонларида уруғлик элита босқичида 
чатиштириш учун берилади. Асосий кўпайтириш (она) экин майдонларида бу 
жуфтларнинг аралашма уруғларидан фойдаланилади
. 
Фабрика генерация 
экинларида чатишиш рўй беради ва дурагай уруғлар ишлаб чиқаришга 
берилади.
Иккинчи йўли–охирида синтетик – навини шакллантириш мақсадида 
поликросс схемасидан фойдаланиш билан боғлиқ. Масалан, Льгов селекцион – 
тажриба станциясининг кучсизлантирилган инцухт усули билан яратилган 
комбинацион қобилиятлари яхши бўлган 10 та линия ва дурагайларнинг 

---

167 
биринчи бўғинлари поликросс чатиштириш жараѐнига киритиши натижасида 
Льговская односеменная 52 синтетик нав яратилиб қатор вилоятларда 
районлаштирилган.