Yugurish.
Yugurish - bu murakkab, lokomotor, siklik harakat
b o iib , tana tayanch yuzasidan itarilib fazoda harakatlanishdan
iborat. Yurish bilan yugurish o‘rtasida, o ‘xshashlik va farqli
belgilami ajratish mumkin. Yugurishda xuddi yurish harakatidek
bir xil harakat fazalari, harakat sikli va muskul gumhlari ishtirok
etadi. Yugurishda yurish harakatidan farqli ikki tayanchli fazaning
boim asligi xarakaterlidir va tana tayanchi goh bir, goh ikkinchi
oyoqqa tushadi. Yugurishda ikki tayanchli faza o ‘miga fazoda
uchish fazasi o‘rin almashinadi, tana bunda tayanch yuza bilan
b o g iiq boim aydi. O g irlik kuchi yugurishni hamma fazalari
mobaynida ta’sir etadi, tayanch kuchi esa faqat tayanch fazalari
davrida ta’sir etadi.
155
Yurish vaqtida qarshilik kuchi unchalik e’tiborga olinmasa,
yugurishda katta ahamiyatga ega. Yugurish tezligi oshgan sari
qarshilik kuchi ham ortadi. Tayanch yuzasi bilan oyoq panjaning
pastki yuzasi orasidagi ishqalanish, yugurish paytida yuqori
bo‘ladi, chunki yugurayotgan paytida katta itarilish kuchi hosil
boiadi. Shu sababli, tayanch sathini kattalashtirish maqsadida,
itarilish kuchini oshirish uchun, yengil sanoatda shu talabga javob
beradigan poyafzal ishlab chiqariladi. Yugurishda tayanchning
reaksiya kuchlarining yo‘nalishi va kattaligi yugurishdan farq
qiladi. Agar yurishda orqa oyoq itarilishi kuchsiz, oldingisi kuch-
li b o isa, yugurishda aksincha orqa itarilish kuchli, oldingisi esa
kuchsiz boiadi. Inersiya kuchi yugurishda yurishga nisbatan
ancha oshadi, bu esa tananing UOM trayektoriyasiga ta’sir
ko‘rsatadi. Tana UOMning eng yuqori holati uchish fazasida
kuzatilsa, eng pastkisi esa tikka davrga to‘g‘ri keladi.
Yugurayotganda oyoq panja tayanch sathini tovon, panjaning
oldingi qismi yoki yon qismi hosil qilishi mumkin. Tovon sathiga
tegishli muskullaming tarangligi oshmaydi, lekin oyoqlaming
ressorlik xususiyatini kamaytiradi, qarama-qarshilikni kuchay-
tiradi. Agarda tayanch sathiga panjaning oldingi yoki yon qismi
bilan tegilganda oyoqlaming ressorlik xususiyati ortadi. Boldir
oldinga bukilganligi tufayli tovonning bukuvchi muskullari
cho‘ziladi va keyingi qisqarishga tayyorlanadi. Yugurishda
yurishga o‘xshab oldingi va orqa oddiy qadamlar yaxlit yakka
qadamni hosil qiladi, ikkita yakka qadam esa qo‘sh qadamni hosil
qiladi. Yugurish tezligi qanchalik katta b o isa, fazoda uchish faza
vaqti shunchalik cho‘ziladi. Yugurayotganda q o ila r harakati
tezlashib, silkinishi kuchayadi. Bunda q o ila r tirsak bo‘g‘imida
bukilgan b o iad i, bu esa q o i muskullariga tushuvchi zo‘riqishni
oshiradi. Tanani ushlab turish uchun umurtqa pog‘onaning bu-
kuvchi muskullari taranglashadi. Ayniqsa oyoq muskullariga
tushuvchi yuklama kuchli bo iad i, ular yurishga nisbatan kuchli
itarilish harakatlarini bajaradi. Yugurishda qadamning uzun-
156
ligi erkaklarda sport bilan shug‘ullanmaganda o ‘rtacha 159 sm,
ayollarda 129 sm, yengil atlet - stayerlarda 168 sm.
Uzun masofaga yugurish chidamlikni rivojlantiradi, kalta
distansiyaga yugurish esa kuchni rivojlantiradi. Sportchi char-
chaganda qadamining uzunligi qisqaradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |