Ctzbekiston respubl1kasi oliy va o rta m axsus ta 'lim vazirl1g I


bet17/108
Sana15.06.2022
Hajmi
#674106
1   ...   13   14   15   16   17   18   19   20   ...   108
Bog'liq
Oxunjon Safarov [uzsmart.uz]

Kinoyali parallelizm:
M en-ku m en va’dam da turdim ,
S ochda sochbog‘im bilan.
S en-ku sen va’dasi yolg‘on,


Belda belbog‘i bilan.
0 ‘zbeklarda belbog‘ — erlik s h a ’ni, g‘ururi, iftixori belgisi. 
Sochbog1— ayollar ro ‘moli. U ni tan g ‘igani uchun ayol-da! Shu 
holatida u kamsituvchi m a’noga egaday tuyulsa-da, aslida ayollik 
shavkatining ramziy belgisini anglatadi. Lirik qahram on esa men 
ayolligim bilan — «sochda sochbog‘im bilan» va’dam da tursam -u, 
sen erkakmen deya, «belda belbog‘ing bilan» va'dang yolg‘on b o ‘lsa, 
so‘zing ustidan chiqolmasang, er bo‘lib nim a qilasan, deb piching 
qilyapti. Bu piching — kinoya «sochda sochbog'» va «belda belbog4» 
detallarini kontrast q o ‘yish asosidagi parallelizm ni to ‘rtlikning 
kompozitsion qurilmasiga aylantirgan.
Jonlantirish asosidagi parallelize
:
Charxim tanob tashlaydi,
Bir baloni boshlaydi,
Kundoshligi qurisin,
Kunda urush boshlaydi.
Sirtdan qaraganda charxning tanob tashlashi bilan kundoshlik 
urushi orasida hech qanday aloqa yo‘qday. Lekin o ‘zbek xalqi orasida 
charxning tanob tashlashi — xosiyatsiz sanaladi. Charx tanob tashlasa, 
demak, biror falokatdan nishon beradi, deb ko‘ngildan kechiladi. 
Bu — irim. Aslida charxning tanob tashlashi ish unumiga xalal beruvchi 
tashvish, yigiruvchini zeriktiradi. Binobarin, charxning tanob tashlashi 
irim chilik m oh iy ati bilan ku nd o sh lik uyda jan jal ch iq ish id an
ogohlantirsa, zeriktiruvchanligi bilan janjal oqibati — ko‘ngilni xira 
qilishga ishoradir. Charxning tanob tashlashi detali ana shu taxlitda 
jo n la n tir ilib , t o ‘rtlik u c h u n k o m p o z its io n asosga a y la n g a n
parallelizmni yuzaga keltirgan.
Psixologik parallelizm:
Tokchadagi qaychini 
Zang bosibdi, yor-yor,
Kelin oyim oyisini 
G ‘am bosibdi, yor-yor.
«Zang bosgan qaychi» bilan «g‘am bosgan yurak» bir-biriga 
qiyoslangan holda yaratilgan parallelizm to ‘rtlik kompozitsion asosini 
tashkil etgan. Ikkala holat — «zang bosgan qaychi» bilan «g‘am 
bosgan yurak»dagi bog‘lanish shundaki, qaychi zangi ko‘rinib turadi, 
shu xususiyati bilan u kishi ichki dunyosiga xos ko‘rinmas kechinm ani
— g‘am ni yorqin, qo‘rimli obrazga aylantirgan holda ta sa w u r qilish


im konini yaratib, psixologizmni kuchaytirgan.
Allegorik parallelizm:
Chim ildiqning ichidan 
C hiqdi tutun, yor-yor,
Bu dunyoda bormikan 
Bag‘ri butun, yor-yor.
Bu dunyoda bor bo‘lsa,
Bag‘ri butun, yor-yor,
Q og‘ozdan qozon qilay,
G u ld an o 'tin , yor-yor.
« C h im ild iq d a n c h iq q a n tu tu n » - m e ta fo ra b o ‘lib. aslida 
chim ildiqqa kirgan qizning g‘am ini ifoda etadi. 0 ‘zbek poeziyasida 
g‘am ni tu tun obrazida majozan tasvirlash a n ’anaviydir. Bu bilan 
hodisadagi noxush m ohiyatga ishora qilinadi. «Qog‘ozdan qozon, 
guldan o ‘tin» bo‘lmaganiday, dunyoda g‘am -g‘ussasiz kishi, demakki, 
«bag‘ri butun» odam ning yo‘qligiga majoz hosil qilgan. Oqibatda 
b utun qo'shiq uchun majoziy (allegorik) parallelizm kompozitsion 
asosga aylangan.
Xalq qo‘shiqlarining aksariyati 7, 8, 9, 11 hijoli bo‘lib, qofiyalanish
tartibi ham g‘oyat xilma-xildir.
K unda qaynatar 
moshni,
 
7
Terib tashlam ay 
toshni.
 
7
0 ‘ldirsang h am ichm aym an, 
7
K undoshim qilgan 
oshni. 
1
aaba
tarzida qofiyalangan bu to ‘rtlik uchun jonlantirish asosidagi 
p arallelizm k o m p o z itsio n asos vazifasini bajargan. O sh -m o sh
qaynatmasi, dem ak, m oshxo‘rda yoki moshova. O shdantosh chiqishi 
detali — oqibatda noxushlikka ishora. Axir kundosh qilgan oshdagi 
tosh zahar b o ‘lishi m um kin-da! Lirik qahram on shunday shubhada
am m o ahd id a sobit. Y etti hijoli satrlarning 
aaba
ta rz id a to ‘q 
qofiyalanishi bu q a t’iyatni b o ‘rttirishga xizmat qilgan.
Toshga yom g‘ir kor qilurmi 
8
M uttasil yoqqan bilan? 
7
Davlatingiz kam bo‘lurm i 
8
Bir qiyo boqqan bilan? 
7
Bu to ‘rtlik 
abab
tarzidagi qofiyalanish tartibiga ega, satrlardagi 
hijolar soni 8-7. Y om g‘ir yog‘avergani sayni toshni eritolmagani, 
kamaytirolmaganidek, bir qiyo boqqanda ham kamaymaslik mum kin-


ku! Bunda ham jonlantirish asosidagi parallelizm to ‘rtlik kompozitsion 
negiziga aylangan. M ana bu to ‘rtlik esa 7-8 hijoli satrlam ing 

Download

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   13   14   15   16   17   18   19   20   ...   108




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2025
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish