Conference Paper

ZODIAK YULDUZ TURKUMLARINI YUPITER YORDAMIDA VIZUAL 
KUZATISH USLUBI. 
Avezmurotov O., Avezmurotova Z., Rajabov O 
Urganch davlat universiteti 
 
Bugungi kunda ta’lim mazmuni va sifati jamiyatning dolzarb masalalari va ustuvor 
yo‘nalishlaridan biri sifatida ko’rilmoqda, ta’limni rivojlantirish, uning samaradorligini 
oshirish yo’llari izlanmoqda, ta’lim-tarbiya jarayonida zamonaviy pedagogik texnologiyalarni 
joriy etish, innovatsion g’oyalarni qo’llash masalasi ommalashmoqda. Astronomiya fanini 
o’qitish Oliy ta’limda, Akademik litsey va umumta’lim maktablarda nazariy jihatdan 
o’rganilibgina qolmasdan amaliy darslarni ham tashkil qilish maqsadga muvofiqdir. Ochiq 
osmon sferasida talabalar va o’quvchilar bilan vizual kuzatishlarni olib borib, kuzatish 
natijalaridan to’garak ishlarida, konferensiyalar tashkil etish barobarida talabalarni 
astronomiya faniga qiziqishni uyg’otish mumkin. Quyida amaliy kuzatishlardan birini ya’ni 
Zodiak yulduz turkumlarini Yupiter sayyorasi yordamida o’rganish uslubini keltirib 
o’tamiz.Quyoshning Osmon sferasida bir yil davomida yuradigan yo`li, ya’ni ekliptika 
chizig`i bo`ylab joylashgan yulduz turkumlari Zodiak yulduz turkumlari deyiladi. Quyosh 
taxminan har oyda birorta Zodiak yulduz turkumida bo`ladi, yoki bular burjlar – deb ham 
ataladi. Mazkur yulduz turkumlari 12 ta bo`lib, ular Hut, Hamal, Savr, Javzo, Saraton, Asad, 
Sunbula, Mezon, Aqrab, Qavs, Jaddi va Dalv, degan nomlar bilan ataladi.[1] 
Yupiter va boshqa sayyoralar ekliptika tekisligiga yaqin tekislikda Quyosh atrofida 
harakat qilib Zodiak yulduz turkumlaridan o’tadi. Osmon sferasida Yupiter sayyorasining 
harakatlarini vizual kuzatishlar orqali Zodiak yulduz turkumlarini o’rganish o’ziga yarasha 

---

Техник ва технологик фанлар со
ҳ
аларининг инновацион масалалари. ТДТУ ТФ 2020 
315 
afzalliklarga ega. Yupiter Oy, Veneradan keyingi yorug’ yoritgich hisoblanadi va har 12 
yilda yulduzlarga nisbatan bir marta to’la aylanib chiqadi, ya’ni har yulduz turkumida bir 
yilcha turadi. 
Yupiterning yerdagi kuzatuvchiga nisbatan yulduz kattaligi eng yorug’ holatda 
ni tashkil qilsa, to`lin Oyniki esa 
dir. Agar Pog`son 
formulasidan foydalansak, quyidagi ifodani olamiz:[2] 
, 
bu yerda 
- yupiterni, 
- esa oyni yer yuzasida hosil qilgan yoritilganligi. 
Bu ifodadan ko’rinadiki Yupiterning yoritilganligi Oynikidan 10000 marta kichik. 
Shunday ekan, agar Oy yordamida Zodiak yulduz turkumlarining α,β,γ yorug’ yulduzlarini 
ko’rish imkoniyati mavjud bo’lsa, Yupiter yordamida esa δ,μ,π,η kabi ancha xira bo’lgan 
yulduzlarni ham bemalol kuzatish imkoniyati tug’iladi. Shu bilan birga Yupiter biror Zodiak 
yulduz turkumida bir yilcha turadi. O’sha yulduz turkumini istalgancha, qulay vaziyatlarda 
yaxshilab o’rganish mumkin. Stellarium 
dasturi asosida Yupiterning Zodiak yulduz 
turkumlari bo’ylab harakatini oldindan 
kuzatishni rejalashtirish mumkin. Quyida 
shunday 
4 
yilga 
mo’ljallangan 
rejalashtirish jadvali berilgan. Bu jadvalni 
12 yilga mo’ljallab tuzish mumkin.[3]