|
3.1.26.
Dilimizin Kullanılışı
69
(1923)
Yoldaşımız “Buhara Ahbarı”
70
gazetemizin son durumu: basılışı şimdi oldukça
düzeltildi. Son zamanlarda bu gazetenin vaktinde düzenli çıktığı görülmektedir.
Kâğıtların güzelliği, harflerin açıklığı, resimli çıkması yönünden bu gazetelerimiz
arasında ilk yeri tutmaktadır. Halkımız cahil, kitap okumaya ilgisiz. Bunu onlara
alıştırmak ve dikkatlerini çekmek için gazetenin açık, kesin, güzel bastırılması çok
önemlidir. Türkistan, Buhara ve Hive gazetelerinin buna ayrıca dikkat etmeleri gerek.
Yoldaşımız “Buhara Ahbarı”nın bu konudaki gayretini alkışlıyoruz. Lakin
yoldaşımızın daima göze takılan bir tane büyük hatası vardır ki, onu iyi niyetle söyleyip
geçmezsek olmayacak. Bizim göstermek istediğimiz eksiklik dil, lehçe eksikliği, doğrusu
dile önem vermeme hatasıdır. Baş manşet yanında “Edebî Ceride-i Türkiye” diye yazılan
bu gazete, biliniyor ki Özbek lehçesinde çıkmaktadır. Buhara hükümetinin resmi dili de
Özbekçedir. Buhara gibi Fars-İran tesirine fazla kapılıp, kendi dilinden ayrılan bir ülke
için, oradaki çoğunluk sıradan halk için dilin önemi çok büyüktür. Hâlbuki yoldaşımız
“Ahbar”da bu yöne asla dikkat etmiyor ya da dikkate almıyor. Onun yarı Tatar ve yarım
yamalak Özbek lehçesinde basılan makale ve haberlerinden birkaç örnek gösterelim.
69
Makale “Türkistan” gazetesinin 1923 yılı 11 Nisan sayısında “Q” imzası ile basılmıştır, sonra “Edebiyat
Nedir?” makaleler toplamında tekrar yayımlanmıştır.
70
“Buhara Ahbarı” – 1920 yılı Eylülünden 1923 yılı Ekimine kadar Buhara’da Özbek dilinde çıkan gazete
(sonra “Azad Buhara”, “Buhara Hakikati”), Çolpan 1921 yılı Temmuzundan 1922 yılı Şubatına kadar bu
gazetede editörlük yapmıştır.
154
Yoldaşımız “Ahbar”da “şunlikden”, “tişden”, “azdırmak”, “tuli”, “niçke”, “tapkır”,
“kabik”, “ortiden”, “sakçileri”, “yundi”, “katnaşdir”, “bik”, “köb”, “teviş”, “alu”,
“yesav”, “yasalac(ç)ak”, “alinacak”, “kaldırılacak”, “kelaçak”, “size” gibi lehçemize
yabancı olan kelimeler çok fazla kullanılmaktadır. Yalnız kelimeler değil, (aynen):
“Butun saraydaği ğozani kalay maorifge berib koyemiz?”; “Oilasi yonida tunlarda
yoklasa…” gibi çok yabancı, çok kaba, anlaşılmayan cümleler var. “Ahbar”ın 142.
sayısında “Yoldaş” diye başlanan bir hitap var, ondan birkaç cümle göstereyim (aynen):
“San dakonçi (?) bolsang, tinç savdo (?) kilişka tilasengdur (?), dehkon bolsang, mehnat
bilan yignagan (?) gallang ham koy, dava; hogiz (?) va boşka hil mollaringning ogrilar
tomonidan zorlik bilan olinmokini (?) ustamaysangdur” (?)
“Ahbar”ın baş editörü dostum Yoldaş Kari
71
’nin Moskova ve Petersburg’a gitmesi
münasebetiyle yazılıp basılan “Yol Hatıraları” nda Petersburg’daki “3. Aleksandr
Mevzisi” hakkında (aynen): “3-nçi Aleksandr Rusiya hukumatining (horicdan keyin
otirilgan) 2-nçi Nikolay oldida podşolik kilgan va rus tarihida goyat kora coy kutkuçi bir
zolimdur”, - denilen bu kaba ve anlaşılması zor cümleden başka mevzi salonunun
tarifinde: “Kizigtim ranglikdagi miramirdan”, “birgina toşdan yasalgan katta va nafis
istolbalari bor” gibi ilginç, adlandırılan deyim ve cümleler var.
Bu, dilin kullanılışı!
Şimdi edebiyatın (dil ile birlikte) kullanılışına gelelim: son zamanlarda “Maikî” adlı
bir “şair” in şiirlerine rastlamış olduk.
“Ahbar”da da yazan bu şair kardeşimiz, kendisinin “Kızıl Ordu İçin” başlıklı bir
“şiir” inde asker için (aynen):
San bu yurtning bokçisi (?),
San inkilob sokçisi…
Otang saning Arslon,
San ham undan kolişmang… (?!)” -
gibi bozuk sözler sarf etmektedir. Yoldaş Maikî’nin Buhara çiftçilerine yaptığı bu:
71
Yoldaş Kari Polatov (1890 – 1965) – devlet ve cemiyet erbabı. Buhara’daki Ceditçilik hareketinin
katılımcılarından biri. Buhara Sovyet Halk Cumhuriyetinin 1920 – 1922 yillarda eğitim halk komiserliği.
1937 – 1956 yıllarında yasaklı eziyeti çekmiştir.
155
Kani, dehkon karindoş,
Kuning kanday talangoç… –
Hitabı okununca ile hemen anlaşılmıyor.
Bu genç “Özbek” şairinin milli bayramımız, Nevruz’u kutlayıp yazdığı bir şiirinden
uzunca bir bölüm nakledip göstermeye mecburum (aynen):
Navroz kutlug bolsun yangi kelgan!
Bu kundir birinçi kun Yangi yildan,
Ortidan yana bir kop yil yillar kelib –
Kutaylik kob hayriyat har birindan.
Keçurgan neça kalay kaygu-hasrat –
Mundan song unutulub bitsun bari.
Odaşkan, yoldan yozgan halkmiz kob:
Yurupdi yol topa olmay kozi kordan
Aytsang-da, kiçkirsang-da gap eşitmas
Na kozi, na kulogi, sozi birdan.
Hoş kelding, Navroz aka, bugun bizga,
Kopdan-kop bagişlayman salom sizga.
Turkman, korakalpok, kozok, ozbek –
Hammasi boş egadi ozingizga…
Bu yol dilimiz ve edebiyatımız için çok zararlıdır. Başka konularda iyi çalışan
Yoldaşımız “Ahbar”ın bu konuda da daha iyi bir adım atması lazım. Birinin hatrı için dili
bozmaktan başka bir şeye yaramayan bozuk şiirleri gazetenin güzel sayfalarında basmak
doğru değil. Yoldaşımız Maikî’nin kendisinin de bu gerçeği anlaması gerek.
“Şeringiz tilni buzar, Moikiy aka,
Bir kadar hurmat kerak gazetaga.
Til uçun işlashingiz “Ahbor” bilan!
156
Samimiy salomimiz ikkingizga!..”
72
Do'stlaringiz bilan baham: |
