Цитология эмбриология проф. Қ. Р. Тўхтаев таҳрири остида

Буйракнинг ёшга қараб ўзгариши
.
Пўстлоқ модданинг қалинлиги янги 
туғилган чақалоқларда буйракнинг 20-25% ини ташкил этса, вояга етган 
вақтда 1/2, ва 1/3 қисмини ташкил этади. Аммо бу даврда буйрак 
массасининг кўпайиши янги нефронлар ҳосил бўлиши билан бўлмай, балки 
мавжуд нефронларнинг ўсиши ва дифференциалланиши ҳисобига бўлади. 
Янги туғилган чақалоқларда проксимал найчанинг қалинлиги 18-36 мкм 
бўлса, вояга етган организмда 40-60 мкм ни ташкил қилади. Ёш улғайган 
сари нефроннинг узунлиги узаяди. Қариларнинг буйракларида склерозга 
учраган нефронлар ҳам бўлади. Бу даврда буйрак ҳужайраларининг 
пролифератив активлиги сусайиб, митотик бўлиниш деярли бўлмайди. 

---

725 
Буйрак иннервацияси
.
Буйрак симпатик ва парасимпатик нервлар 
билан ва орқа миянинг орқа илдизчаси - афферент нерв толалари билан 
таъминланади. Нервлар буйракка, асосан, томирлар билан кириб, нерв 
охирлари барча катта-кичик артерия, вена, артериола ва венулаларнинг 
ҳамма қаватларида жойлашади. Ҳам симпатик, ҳам парасимпатик нерв 
охирлари эндотелий остидаги базал мембрана остида тармоқланади. 
СИЙДИК ЧИҚАРУВ ЙЎЛЛАРИ 
Сийдик чиқарув йўлларига буйрак косачалари ва жомчалари, сийдик 
найи, сийдик пуфаги (қовуқ) ва ташқи сийдик чиқарув йўли киради. 
Буйрак косачалари ва жомчалари, сийдик найи ва қовуқнинг умумий 
тузилиши ўхшаш бўлиб, уларда 4 та пардани фарқлаш мумкин: шиллиқ, 
шиллиқ ости, мушак ва адвентиция. Буйрак косачаларида бир қаватли 
эпителий аста-секин кўп қаватли: ўзгарувчан эпителийга алмашади. Буйрак 
жомларини сийдик найининг буйрак ичида жойлашган қисми деб қараш 
мумкин. У ҳам бошқа сийдик йўллари каби кўп қаватли ўзгарувчан эпителий 
билан қопланган. Эпителий остида сийрак толали бириктирувчи тўқимадан 
иборат шиллиқ парданинг хусусий қавати ѐтиб, у шиллиқ ости пардага давом 
этади. Шуни қайд қилиш керакки, сийдик чиқарув йўлларининг ҳамма 
қисмларида шиллиқ парданинг мушак пластинкаси бўлмагани учун шиллиқ 
парданинг хусусий қавати ва шиллиқ ости пардаси орасида аниқ чегара йўқ. 
Мушак парда жомларда 2 қават: ички - бўйлама, ташқи - айлана бўлиб 
жойлашган силлиқ мушак ҳужайраларидан иборат. Буйрак сўрғичлари 
соҳасида фақат айлана жойлашган мушак тутамлари бўлиб, уларнинг 
қисқариши сийдикни буйрак пирамидаларидан ажралиб чиқишига ѐрдам 
беради. 
СИЙДИК НАЙЛАРИ 
Сийдик найларида шиллиқ, шиллиқ ости, мушак ва адвентиция 
пардалари аниқ ажралади. Шиллиқ пардада ўзгарувчан эпителий билан 

---

726 
қопланган бўлиб, унда бўйлама жойлашган бурмалар бўлади. Бурмалар 
сийдик найи кенгайган вақтда текисланади. Сийдик найининг пастки 
қисмида, сийрак, бириктирувчи тўқимадан иборат шиллиқ ости пардасида 
простата безига ўхшаш тармоқланган безчалар бўлади. Сийдик найининг 
мушак пардаси юқорида икки, пастки қисмида эса учта қават бўлиб 
жойлашган силлиқ мушак толаларидан иборат. Мушак тутамлари ички ва 
ташқи қавати бўйлама, ўртада эса айлана йўналишга эга. Сийдик найининг 
сийдик пуфаги деворида жойлашган қисмида мушак парда фақат бўйлама 
мушаклардан иборат. Бу мушакларнинг қисқариши қовуқ мушакларининг 
ҳолатидан қатъий назар, сийдик найининг тешигини очиб, сийдикнинг 
пуфакка ўтишини таъминлайди. Сийдик найининг адвентиция пардаси 
атрофдаги тўқималар билан қўшилиб кетади.