Цитология эмбриология проф. Қ. Р. Тўхтаев таҳрири остида

Синапслар медиаторлари.
Тормозловчи медиаторлар. Ацетилхолин 
ички ва ташқи тукли сезувчи ҳужайралардаги оливокохлеар тутамлардан 
келувчи эфферент терминалларнинг асосий медиатори ҳисобланади. 
Унинг вазифаси акустик сигналларга эшитув нерви толаларининг 
жавобини пасайтиришдан иборат. Ҳам ички, ҳам ташқи тукли 
ҳужайралардаги 
барча 
терминалларда 
ацетилхолинни 
борлиги 
тасдиқланган.
Опоидлар (энкефалинлар) ички ва ташқи тукли ҳужайралар 
остидаги эфферент терминалларда йирик (100 нмдан катта) донадор 
пуфакчалар кўринишида аниқланган. Уларнинг вазифаси рецепторларга 
бевосита таъсир этиш ѐки ионлар ва медиаторларга нисбатан 
мембрананинг ўтказувчанлигини ўзгартириш йўли билан ацетилхолин, 
норадреналин, гамма-амин-мой кислотаси (ГАМК) каби бошқа 

---

492 
медиаторлар фаоллигини модуллаштириш (ўзгартириш) дан иборат. 
Гамма-амин-мой кислотаси (ГАМК) эфферент терминаллардаги ва ички 
тукли сезувчи ҳужайраларнинг остидаги эфферент толаларнинг афферент 
толаларга бирикиш соҳасидагидиаметри 25-35 нм бўлган пуфакчаларда 
бўлади. ГАМК ва глицин тормозловчи таъсир кўрсатади. 
Қўзғатувчи медиаторлар (аминокислоталар). Глутамат ички тукли 
ҳужайраларнинг остидаги соҳада ва спирал ганглиянинг I тип 
нейронларида аниқланган. Аспартат ташқи тукли ҳужайралар атрофидаги 
ГАМК тутувчи терминалларда ва спирал ганглияларнинг II тип 
нейронларида топилган. Глутамат рецепторлари афтидан мембранадан у 
билан боғланган Са
2+ 
ионларини чиқарилишини ҳамда К
+
ва Na
+
каналларини 
бошқарилишини 
таъминлайди. 
Эшитув 
нервининг 
толаларида глутамат ва аспартат синтезини таъминловчи ферментлар 
миқдори бошқа нервларга қараганда 2-5 марта юқори бўлади.
Васкуляризацияси.
Пардали 
лабиринт 
артерияси 
юқори 
мия 
артериясидан бошланади. У даҳлиз ва умумий чиғаноқ тармоқларига 
бўлинади. Даҳлиз артерияси эшитув доғлари соҳасида капиллярлар тўрини 
ҳосил қилади. У эллипссимон ва юмалоқ қопчаларнинг пастки ва ѐн 
қисмларини ҳамда ярим айлана каналларнинг юқори ѐн қисмларини қон 
билан таъминлайди. Умумий чиғаноқ артерияси спирал ганглияни қон билан 
таъминлайди ҳамда вестибуляр нарвон ва спирал суяк пластинкасининг суяк 
усти пардаси орқали спирал аъзо базал мембранасининг ички қисмларигача 
кириб боради. Чиғаноқнинг веноз системаси чиғаноқда, даҳлизда ва ярим 
айлана каналларда бир-биридан мустақил жойлашган учта веноз 
чигаллардан иборат. Лимфа томирлари чиғаноқда топилмаган. Спирал 
аъзода қон томирлар бўлмайди.