Цитология эмбриология проф. Қ. Р. Тўхтаев таҳрири остида

Бош ва орқа мия пардалари 
Бош ва орқа мия уч қават парда билан ўралган: мия тўқималарига 
бевосита ѐпишиб турувчи юмшоқ мия пардаси, тўр ѐки ўргимчак 
инисимон парда ва калла суяги ҳамда умуртқа поғонасининг суяк 
тўқимасига чегарадош бўлган қаттиқ мия пардаси.
Юмшоқ мия пардаси бевосита мия тўқимасига ѐпишиб ѐтади ва 
ундан четки глиал мембрана билан чегараланган. Парда нозик сийрак 
толали бириктирувчи тўқимадан тузилган, унда мияни озиқлантирувчи 
жуда кўп қон томирлари, кўплаб нерв толалари, охирги аппаратлар ва 
битта-яримта нерв ҳужайралари жойлашган.
Тўр парда сийрак толали бириктирувчи тўқиманинг юпқа қатламидан 
иборат. У билан юмшоқ мия пардаси ўртасида коллаген толаларнинг нозик 
тутамлари ва ингичка эластик толалардан ташкил топган тўсиқлар тўри 
ѐтади. Ушбу тўр пардаларни бир-бири билан боғлаб туради. Мия 
тўқимасини 
рельефини 
такрорлайдиган 
юмшоқ 
парда 
билан
чуқурликларга кирмасдан, кўтарилган жойлардан ўтувчи тўр парда 
ўртасида тўр парда ости (субарахноидал) бўшлиқ бўлиб, пардаларни бир-
бири билан боғлаб турувчи нозик коллаген ва эластик толалар уни тешиб 
ўтган. Субарахноидал бўшлиқ гидравлик ѐстиқни ҳосил қилади ва марказий 
нерв системасини шикастланишдан сақлайди. Ушбу бўшлиқ мия 

---

370 
қоринчалари билан туташган ва цереброспинал суюқлик билан тўлган. 
Баъзи жойларда тўр парда қаттиқ мия пардаси ичига кириб боради ва 
қаттиқ мия пардасининг веноз синусларида бўртмалар ҳосил қилиб тугайди. 
Веналарнинг эндотелиал ҳужайралари билан қопланган ушбу бўртмалар тўр 
парда ворсинкалари, деб аталади. Уларнинг вазифаси орқа мия суюқлигини 
веноз синуслар қонига қайта сўришдан (реабсорбция қилишдан) иборат. 
Қаттиқ мия пардаси зич толали бириктирувчи тўқимадан тузилган 
бўлиб, жуда кўп эластик толалар тутади. Калла бўшлиғида у суяк усти 
пардасига зич бирикиб кетган. Орқа мия каналида қаттиқ мия пардаси 
умуртқа суяклари периостидан эпидурал бўшлиқ билан ажралиб туради. 
Эпидурал бўшлиқ сийрак толали бириктирувчи тўқима қатлами билан тўла, 
бу эса қаттиқ мия пардасининг нисбатан ҳаракатчанлигини таъминлайди. 
Қаттиқ ва тўрсимон мия пардалари ўртасида субдурал бўшлиқ жойлашган. 
Субдурал бўшлиқда оз миқдорда суюқлик бўлади. Мия пардалари субдурал 
ва субарахноидал бўшлиқлар томонида ясси глиал ҳужайралар билан 
қопланган (расм 9.12). 

---

371 
Расм 9.12. Бош мия пардалари (схематик кўриниши).