Цитология эмбриология проф. Қ. Р. Тўхтаев таҳрири остида

Кўп қаватли ясси мугузланмайдиган эпителий
(расм 3.6).Ушбу 
эпителий оғиз бўшлиғининг ички юзасини, қизилўнгачнинг шиллиқ қаватини 
ва кўзнинг мугуз пардасини қоплайди.Унда қуйидаги қаватлар фарқланади: 
базал, тиканаксимон ва ѐпқич. Эпителийнинг энг юза қаватида яссилашган 
ҳужайралар ўзининг ҳаѐт циклини тугатиб, мугузланмай тушиб кетади. 
 
Расм 3.6. Кўп қаватли ясси мугузланмайдиган эпителий (схема). 
 
Ўзгарувчан эпителий
(расм 3.7) сийдик йўлари, буйрак косачаси ва 
жомчаси, сийдик пуфагининг ички юзасини қоплаб туради. Ушбу 
аъзоларнинг сийдик билан тўлган ѐки тўлмаганлигига қараб эпителий 
ҳужайралариўз шаклини ўзгартиради. Ўзгарувчан эпителийда 3 қаватни фарқ 
қилиш мумкин: базал, оралиқ ва ѐпқич қаватлар. 
Базал қават 
митозйўли 

---

119 
билан кўпаядиган майда ҳужайралардан иборат. Улар камбиал, 
дифференциаллашмаган, цитоплазмаси базофил бўяладиган ҳужайралардир. 
Ҳужайралар шакли турлича бўлиб, чегараси аниқ кўринмайди. 
Оралиқ қават 
ҳужайралари бир ѐки бир неча қават ҳужайралардан иборат бўлиб, нотўғри 
ѐки ноксимон шаклга эга. Ё
пқич қават 
ноксимон шаклдаги кўп ядроли йирик 
ҳужайралардан ташкил топган. 
Расм 3.7. Ўзгарувчан эпителий (схема). 
 
 
Эпителий тўқимасининг регенерацияси 
Эпителий тўқимаси қопловчи тўқима бўлганлиги сабабли турли ташқи 
таъсирларга учрайди. Шу сабабли эпителий ҳужайралари жуда тез ҳалок 
бўлади. Соғлом одамда оғиз бўшлиғи эпителийсида 5 минут давомида 500 
минг, ичакда эса бир суткада 3 миллиард эпителий ҳужайралари тушиб 
кетади. Улар митоз йўли билан бўлинувчи, кам дифференциалланган, 
камбиал ҳужайралар ҳисобига тикланади. 
Бир қаватли эпителийда айрим ҳужайралар бўлиниш қобилиятига эга, 
кўп қаватли эпителийда эса базал қават ҳужайралари ва қисман 
тиканаксимон ҳужайралар бўлинади. Бундай юқори бўлиниш қобилияти 
эпителий шикастланганда ҳамда патологик ҳолатларда қайта тикланишнинг 
асоси бўлиб хизмат қилади. 
Эпителийнинг репаратив регенерацияси шикастланган жой атрофидаги 
ҳужайраларнинг жадал бўлиниши ҳисобига амалга ошади. Бўлинаѐтган 

---

120 
эпителий ҳужайралари секин-аста шикастланган жойни тўлдира боради ва 
дифференциаллашади, яъни ўзига хос структура ва хусусиятга эга бўла 
бошлайди. Бундай регенерация пайтида чандиқ ҳосил бўлмайди. Агар 
шикастланган жойда аввал грануляцион тўқима (ѐш бириктирувчи тўқима) 
ҳосил бўлса, сўнг эпителий ҳужайралари билан қопланса,бундай ҳолларда 
шикастланган жой ўрнида чандиқ ҳосил бўлади.