Цитология эмбриология проф. Қ. Р. Тўхтаев таҳрири остида

Эпителий тўқимасинингонтофилогенетикклассификацияси: 
1) 
Тери эпителийси
– эктодермадан ҳосил бўлади, кўп қаватли ясси 
мугузланмайдиган ва мугузланадиган эпителий турлари киради. Ҳимоя 
вазифасини бажаради. 
2) 
Ичак эпителийси
– энтодермадан ҳосил бўлади, бир қаватли
цилиндрсимон жиякли бўлади. Ичак найи ва нафас йўллари эпителийси 
киради. Сўриш, газ алмашиниш вазифаларини бажаради. 
3) 
Буйрак эпителийси
– мезодерманинг ҳосиласи, бир қаватли кубсимон ѐки 
цилиндрсимон бўлади. Экскретор вазифани бажаради. 
4) 
Целомик эпителий
– мезодермадан ҳосил бўлади, мезотелий ва жинсий 
безлар эпителийси ҳосил бўлади. 
5) 
Эпендимоглиал эпителий
– нейрал келиб чиқишга эга. Мия қоринчалари ва 
орқа мия каналини қоплайди. 
6) 
Ангиодермал эпителий
- мезенхимадан ҳосил бўлади. Қон ва лимфа 
томирлари эпителийси киради.
 
 

---

113 
-2 - 
Эпителий тўқимасининг турлари 
Бир қаватли эпителий
 
Бир қаватли ясси эпителий
–
мезотелий
(расм 3.1)
.
Мезотелий 
тананинг иккиламчи бўшлиғи ѐки целом бўшлиғини ҳосил қилувчи 
мезодерманинг ҳосиласидир. Мезотелий сероз пардалар - плевра ва қорин 
пардасининг париетал ва висцерал варақларини, юрак олди халтачаси 
деворларини қоплаб туради. Мезотелий ҳужайралари икки ѐки учта 
яссилашган ядроларга эга бўлиб, электрон микроскоп остидақарагандақорин 
бўшлиғига қараган эркин юзасида микроворсинкалар тутади. Ҳужайралар 
бир-бири билан десмосомалар ѐрдамида боғланади. 
 
 
Расм.3.1.Бир қаватли ясси эпителий (схема). 
Мезотелий юзаси силлиқ бўлганлиги сабабли ичак перистальтикасида, 
юракнинг қисқариши, ўпканинг нафас экскурсиясида, органларнинг 
сирпанма ҳаракатларида муҳим рольўйнайди, ҳамда органларнинг ўзаро 
ѐпишиб қолмаслигини таъминлайди. Бундан ташқари, мезотелий 
ҳужайралари фагоцитоз қилиш хусусиятига ҳам эга. Масалан, улар ѐт 
заррачаларни, микробларни, меланин киритмаларини қамраб олади. Шунинг 
учун ҳам эпителий тўқимаси бириктирувчи тўқима ва тана бўшлиқлари 
ўртасидаги «сероз-гемолимфатик тўсиқ»ни ҳосил қилишда иштирок этади. 
Мезотелий юқори физиологик регенерация қобилиятига эга. Мезотелий 

---

114 
ҳужайраларининг ўзига хос хусусияти улардаги декомплексация жараѐнидир. 
Бу жараѐн давомида ҳужайраларда десмосомалар емирилади, ҳужайралар 
қисқариб юмалоқлашади ва базал мембрана билан алоқаси узилади. Ажралиб 
тушган ҳужайралар ўрнини қўшни ҳужайралар сурилиб тўлдиради. Уларнинг 
атрофида эса бошқа ҳужайраларнинг бўлишини кўриш мумкин. 
Ҳужайраларнинг шикастланган жойга секин-аста сурилиши натижасида 
ажралиб тушган ҳужайралар ўрни тўлиб боради. Патологик ҳолатларда эса 
ажралиб тушган ҳужайралар ўрнида тешикчалар ҳосил бўлади ва улар
стоматалардеб аталади.