Цитология эмбриология проф. Қ. Р. Тўхтаев таҳрири остида

 
Ҳужайравий иммун жавобда
цитотоксик таъсирга эга бўлган Т 
лимфоцитлар (Т-киллерлар) иштирок этади. Бу ҳужайраларнинг 
рецепторлари нишон ҳужайралар юзасидаги антигеннингI синф БГК 
молекулалари билан ҳосил қилган комплекси билан бирлашади. Бу жараѐнда 
Т лимфоцитларнинг CD8 рецепторлари иштирок этади. Нишон ҳужайралар 
бўлиб кўчириб ўтқазилган тўқима (трансплантант) ҳужайралари, ўсма 
ҳужайралари, баъзи вируслар ѐки микроблар билан зарарланган ҳужайралар 
хизмат қилади.Цитотоксик Т-лимфоцитлар бундай ҳужайраларни таниб 
олади ва уларнинг плазмолеммасига ѐпишади. Улар ажратиб чиқарган 
цитолитик перфорин оқсили нишон ҳужайра плазмолеммаси ичига кириб, 
у ерда Са
2+
иштирокидаполимерланади. Натижада нишон ҳужайра 
қобиғида перфорин тешиклари ҳосил бўлади. Бу тешиклар сув ва 

---

578 
ионларни ташқарига чиқаради ва нишон ҳужайранинг ўлимига олиб 
келади. Худди шу тарзда бошқа цитотоксик ҳужайралар - табиий 
киллерлар фаолият кўрсатади. 
 
Шундай қилиб, иммунитет жараѐнларида турли хил ҳужайралар 
иштирок этади. Бу жараѐнларнинг фаол ҳужайралари бўлмиш Т-ва Б- 
лимфоцитлар қон ва лимфа орқали кўчиб юриш (миграция) қобилиятига 
эгадир. Иммун системанинг марказий аъзоларида, яъни тимусда ва қизил 
суяк кўмигида ушбу лимфоцитларнинг кўпайиши ва такомили рўй беради. 
Қизил суяк кўмигидан келган ўзак ҳужайралар тимусда махсус микромуҳит 
таъсирида етук Т-лимфоцитларга айланади. Бу жараѐнда тимусда бўлган 
ретикулоэпителиал ҳужайралар ва макрофагларнинг роли каттадир. Умуман, 
бу жараѐнда нейрогуморал ва эндокрин факторларнинг таъсири асосий ўрин 
тутади. 
 
 

---

579 
ХIV БОБ 
НАФАС ОЛИШ СИСТЕМАСИ 
 
Нафас олиш системаси ҳаво ўтказувчи йўллар ва респиратор 
бўлимларини ўз ичига олвчи аъзолар мажмуасидан иборат. Ҳаво ўтказувчи 
йўлларга: бурун бўшлиғи, бурун – ҳалқум, ҳиқилдоқ, трахея, бронхиал 
дарахт кирса, респиратор бўлимини – алвеолалар ташкил қилади (расм 14.1).
Ҳаво ўтказиш йўлларида ҳаво намланади, исийди ва ҳар хил чанг 
заррачаларидан тозаланади. Респиратор бўлимларида эса қон ва алвеолалар 
ўртасида ҳаво алмашинади.
Расм 14.1. Нафас олиш системаси