Цитология эмбриология проф. Қ. Р. Тўхтаев таҳрири остида

интеграл ёки трансмембранва ярим интегралоқсиллар
), ҳамда
мембрананинг ички ѐки ташқи юзасига бириккан оқсиллар (
периферик 
оқсиллар
) ташкил қилади. Баъзи оқсиллар (гликопротеинлар) ва липидлар 
(гликолипидлар)мембрананинг ташқи сиртига бўртиб турувчи карбонсув 
занжирларини тутиши мумкин (расм 2.1). Бу модел ҳужайрадаги барча 
мембранали структураларнинг, шу жумладан плазмолемманинг, асосий 
тузилиш принципларини акс эттиради. Бироқ, турли жойларда жойлашган 
мембраналар ўзининг кимѐвий таркиби (липидлар, оқсиллар, карбонсувлар) 
бўйича фарқланиши мумкин. Бу уларнинг ўзига хос хусусиятлари ва 
бажарадиган вазифаларининг хилма-хиллиги билан боғлиқ бўлади. Бу борада 

---

42 
плазмолемма ҳужайрадаги барча биологик мембраналарининг тузилиши ва 
функциясини ўрганиш учун ўзига хос эталон бўлиб хизмат қилади.
ПЛАЗМОЛЕММАНИНГ ТУЗИЛИШИ ВА ФУНКЦИЯСИ 
Ҳужайра 
қобиғи (ҳужайра мембранаси,плазмолемма, плазматик 
мембрана) ҳужайрани мустақил яшаш бирлиги сифатида белгилайдиган
асосий таркибий қисмларидан бири ҳисобланади. Плазмолеммагарчан
ҳужайранинг ташқи чегараларини ифодаласада, у ҳужайранинг ички муҳити 
билан ташқаридаги ҳужайралараро модданинг макромолекулалари 
орасидаги боғланишни амалга оширади.Ҳужайра мембранасида махсус 
интегрин
оқсиллари мавжуд бўлиб, улар ҳам цитоплазманинг цитоскелет 
тузилмалари билан, ҳам ҳужайралараро модданингмолекулалари билан 
боғланган бўлади. Ушбу боғланиш туфайли цитоплазма ва ҳужайралараро 
модда орасида доимий равишда икки томонлама ўзаро муносабат амалга 
ошади. Ҳужайра мембранаси баъзи моддаларнинг ҳужайра ичига, ва 
аксинча, ундан ташқарига ҳаракатланишини бошқариб, ҳамда муайян 
молекулаларнинг ундан ўтишини енгиллаштириб, ўзига хос танлаб ўтқазувчи 
тўсиқ вазифасини бажаради. Ҳужайра мембранасининг энг муҳим 
вазифаларидан бири бўлиб унинг ҳужайра ичидаги муҳитниг доимийлигини 
сақлаб 
туришдир, 
чунки 
бу 
муҳит 
ҳужайрадан 
ташқаридаги 
суюқликданкескин фарқ қилади. Ҳужайра мембранаси вазифаларининг 
хилма-хиллиги унинг тузилиши ва физик-кимѐвий хоссаларини ўзига хос 
хусусиятлари билан боғлиқдир. 
Ҳужайрани ташқи тарафдан ўраб турувчи қобиғи фақатгинабиологик 
мембрананинг ўзидангина иборат бўлиши мумкин. Лекин, кўпинча, ҳужайра 
мураккаб тузилган 3 зонадан: