Chorva, parranda va baliq mahsulotlarini yetishtirish, qayta ishlash

Ovqat hazm qilish organlari o‘ziga xos tuzilishga va ko‘rinishga ega. Ularda kuchli muskullashgan osh- qozoni bo‘lishi ma’lum darajada ivitilgan turli don oziqlami maydalab ezish va qisman hazm qilish xusu- siyatiga egadir.
Teri qatlami nozik, yumshoq va qo‘zg‘oluvchan bo‘ladi. Bunga asosiy sabab teri ostiga joylashgan birik- tiruvchi to‘qimaning nihoyatda yaxshi rivojlanganligi deb tushinish mumkin.
Parranda barmoqlari timoq bilan yakunlangan. Ulaming rangi har xil, asosan oq-pushti, sariq yoki och jigarrang ko'rinishga ega.
Go‘sht mahsuldorligi turli parrandalarda turlicha. U asosan parrandalaming yoshi, jinsi, oriq-semizligi, boqish muddati va oziq turlariga bog‘liq. Jumladan, tovuqlaming iste’mol uchun yaroqli mahsuloti vaznini deyarli 55-65%ni tashkil etadi. Iste’mol uchun yaroqsiz qismi (pari, pati, ichki organlaridan ichak va suyaklar yig‘indisi) 35-45 foizga teng bo‘ladi.
Kuzatishlarga qaraganda, I kategoriya semizlikda bo‘lgan xo‘rozlar tanasida iste'mol uchun yaroqli qis- mi 65-66 foiz, shundan muskul to‘qima 39-40 foiz, ichki yog‘ 5 foiz, teri osti yog‘i bilan birga 12-13 foiz, jigari, yuragi, oshqozoni va h.k. 8,5-9 Foiz bo‘l- gan. Semizlik darajasi II kategoriya talabiga javob berganida yuqoridagi ko‘rsatkichlar quyidagicha bo‘l- gan. Jumladan, iste’mol uchun yaroqli qismi 59-60 foiz, shunga ko‘ra muskul to‘qimasi 42-43 foiz, ichki yog‘ -1 % teri (teri osti yog‘i bilan) - 8-9 foiz. Jigari, yuragi, oshqozoni va h.k. 9 foiz bo‘lishi aniqlangan. Parrandalar semirgan sari tanasidagi go‘sht va yog‘ to‘qimasi orta boshlaydi. Shu bilan go‘shtning sifati, ayniqsa, to‘yimdorlik xususiyati ortib boradi.
89



Parranda go‘shtlaridan chala tayyor mahsulotlar tayyorlash texnologiyasi
Go‘shtdan va go‘sht mahsulotlaridan tayyorlangan chala tayyor (yoki yarim tayyor — polufabrikat) oziqlar issiqlik berish natijasida tez pishadigan, mazali, qulay va sifati bilan ajralib turadi. Binobarin, ularga bo‘lgan ehtiyoj xalqimizda hamon yuqori darajadadir. Ko'plab turli xildagi chala tayyor go‘sht mahsulotlarining sotuvda bo‘lishi ayniqsa uy bekalari uchun nihoyatda qulaydir. Chunki uni pishirib tayyorlash ancha qulay, ko‘p mehnat talab etmaydi. Bu tadbimi savdo tash- kilotlari uchun ham o‘z qulayliklariga ega. Jumladan, go‘sht chopuvchi qassoblami, go‘sht mahsulotini ta- shuvchi ishchilami ortiqcha jalb qilishga barham beradi.
Chakana savdo uchun go‘sht sanoati ko‘rsatmasiga
ko‘ra quyidagi chala tayyor parranda go‘sht mahsulotlari ishlab chiqariladi: jo ‘ja go‘shtidan tayyorlangan - jo ‘ja «tabaka»si, «Iyubitelskiye» deb nomlanuvchi jo ‘ja go‘shti, tovuq go‘shtidan tayyorlangan - file, okorochek, sho‘rva uchun tayyorlangan tovuq go‘shti va subproduktlardan - studnya, ragu va suyuq ovqat uchun tovuq go‘shti shular jumlasidandir.
Oziq-ovqat bo‘yicha tayyorlov korxonalari barcha turdagi qishloq xo‘jalik parranda mahsulotlaridan chala tayyor oziqlarni keng assortimentda ishlab chiqarish borasida salmoqli tadbirlami amalga oshirmoqda. Jum- ladan: 1. Hamma tur parrandalaming - to‘shi, sho‘r- va tayyorlash uchun ishlov berilgan go‘sht yig‘indisi (nabor); 2. Tovuq go‘shtidan - suyakli file; 3. 0 ‘rdak go‘shtidan - okorochek (son go‘shti), ko‘krak go‘shti va qiyma uchun, uzunligi 7-9 sm bo'lgan bo‘yin go‘shti; 4. Kurka go‘shtidan - file son go'shti va qiyma uchun bo‘yin go'shti; 5. Subproduktlardan - sho‘rva uchun tovuq o‘rdak va kurka go‘sht yig‘indilari;
90



6. Jo‘jalardan tayyorlangan, birlamchi ishlov berilgan jo ‘ja «tabakasi»ni tarozida tortib sotiladi; 7. Sho‘rva uchun suyakli go‘sht yig‘indisi. Ular parrandalaming yelka-kurak va yelka-tos qismidan tayyorlangan bo‘lib, unda o‘pka, buyrak, teri, ko‘krak suyaklari, qanot va file kesik-bo‘laklari bo‘lmaydi. 8. Sho‘rva uchun - birlamchi ishlov berilgan bosh (60 foiz) va oyoq (40 foiz) qismlari; 9. Dildiroq (studnya) tayyorlash uchun bosh (40 foiz), oyoqlar (20 foiz), oshqozon va yurak (20 foiz), bo‘yin va qanot qismlari (20 foiz). 10. Ragu uchun - oshqozon va yurak (50 foiz), bo‘yin va qanot qismlari (50 foiz) shular jumlasidandir.
Go‘sht sanoati chakana savdo uchun ko‘pincha qadoqlangan mahsulot chiqaradi. Ulaming vazni nomiga ko‘ra 250 g dan 1000 g gacha bo‘lishi mum- kin. Lekin, jamoat oshxonalari, restoran va kafelar uchun mahsulot tortib sotiladi. Lekin so‘nggi vaqtlarda chakana savdo (do‘kon va marketlar)da barcha turdagi parranda va ulaming mahsulot qismlari faqatgina tarozilarda tortilib sotilmoqda.