Chorva mollari va ularning ahmiyati

2.3. Cho‘chqa tasmasimon chuvalchangining sistematik holati
Cho‘chqa tasmasimoni voyaga yetgan davrida, odamning ingichka ichagida parazitlik qiladi. Uzunligi 1,5-3 m, ba’zan esa 5 m gacha borib, boshcha ya’ni skoleks, bo‘yin va 900 tagacha proglottidalari bor. Boshchasida 4 ta so‘rg‘ichi va xartumida ikki qator har xil katta kichiklikdagi xitinli ilmoqchalari bo‘ladi. Ilmoqchalaming borligi tufayli cho‘chqa tasmasimoni qurollangan tasmasimon chuvalchang deb ham ataladi. Cho‘chqa tasmasimoni proglottidalarining har birida yuzlab urug‘donlar va uch bo‘lakli bitta tuxumdoni bo‘ladi. Bu chuvalchangning bachadoni qoramol tasmasimonidan farq qilib, 7-12 tagacha yon shoxchalar chiqaradi va doimo tuxumlar bilan to‘lib turadi. Eng oxirgi yetilgan proglottidalarining uzunligi 10-12 mm va eni 5 mm atrofida bo‘ladi. Bundan tashqari, cho‘chqa tasmasimonining yetilgan bo‘g‘imlari strobiladan birdaniga 5-7 talab uzilib, xo‘jayini axlati bilan tashqariga chiqadi va bu bo‘g‘imlar harakatsiz bo‘ladi. Lichinkasi sistiserk deb ataladi. Bu lichinka har xil to4qima va organlarda maxsus po‘stga o‘ralib, parazitlak qiladi. Sistiserk no‘xat kattaligidagi pufakcha bo‘lib, ichi tiniq suyuqlik bilan to‘lgan bo‘ladi. Uning uchida 4 ta so‘rg‘ichi va ilmoqchalar bilan qoplangan skoleksi joylashgan.
Cho‘chqa tasmasimonining asosiy xo‘jayini odam hisoblanadi. Odamning ingichka ichagida voyaga yetgan tasmasimon parazitlik qiladi. Cho‘chqa, it, mushuk, tuyalar bu parazitning oraliq xo4jayini hisoblanadi. Bunda cho‘chqa va yuqorida aytilgan hayvonlar suv va har xil oziq-ovqatlar orqali chuvalchangning tuxumlari bilan zararlanadi. Oraliq xo‘jayini organizimida tuxumdan chiqqan 6 ilmoqli lichinka (onkosfera) qon va limfa tomirlariga o‘tib, muskul to‘qimasi, miya, ko‘z va boshqa organlarga borib o‘rnashib, maxsus po‘stga o‘raladi va 2-4 oydan keyin ikkinchi lichinkalik davri - sistiserkka aylanadi. Sistiserk cho‘chqa tanasida 3 yildan 6 yilgacha yashashi mumkin. Sistiserk finna deb ham ataladi. Odamlar cho‘chqa tasmasimonini sistiserkli, ya’ni finnali cho‘chqa go‘shtini yaxshi qovurmasdan, pishirmasdan iste’mol qilish orqali kasallanadi.
Cho‘chqa tasmasimonining voyaga yetgan shakli keltirib chiqaradigan kasallik tenioz, lichinkalik davri keltirib chiqaradigan kasallik esa sistiserkoz deyiladi. Odamlar ham tenioz va ham sisteserkoz kasalliklariga yoMiqishlari mumkin. Cho‘chqalar esa faqat sistiserkoz bilan kasallanadi. Cho‘chqa sistiserkozi MDH da ayniqsa, Ukraina, Belorussiya, Ozarbayjon va Rossiyaning ayrim viloyatlarida uchraydi. Bu kasallikning tarqalishini asosiy manbai tenioz bilan kasallangan odamlar hisoblanadi.