Chirchiq davlat pedagogika instituti

Paleogeografik xaritalar haqida.

Paleogeografik xaritalarning geografik xaritalardan farqi shundan iboratki, bunda har bir geologik davrlar, qolaversa epoxalar uchun alohida xarita tuziladi. Masalan:Kembiy, Ordovik va boshqa geologik davrlarning paleogeografik xaritalari shular jumlasidandir.Paleogeografik xaritalarda qadimiy o‘tmish geologik davrlarida yuzaga kelgan dengiz va quruqlik chegaralari, yer yuzining rel’eflari, foydali qazilma boyliklari, iqlim mintaqalari va ularning chegaralari, ekvatorning o‘rnashgan geografik o‘rni, yer sharida ekvatorning o‘zgarib turishi hamda iqlim sharoitlarining o‘zgarib borishi, har bir geologik davrlarda yuzaga kelgan tog‘ tizmalari (orografiyasi), magmatik va vulqon jarayonlarining faollik davrlari, platforma va geosinklinal viloyatlar va ularning chegaralari, tektonik harakatlarning ilk o‘rni va ularning qoldirgan izlari, unsurlari va hokazo aks etiriladi. Yuqoridagilardan tashqari paleogeografik xaritalarda yana katta va kichik materiklar ya’ni qit’alar. Ularning muayan bir geologik davrlarda parchalanib ketish sur’atlari, transgressiya va regressiya hodisalari ham aks ettiriladi. Paleogeografik xaritalarni tuzish borasida mutaxassis paleogeograf va geolog olim, akademik N.M. Straxovning xizmati katta.

Deyarli barcha geologik davrlarning paleogeografik xaritalari shu olamning kuzatuvi va maslaxati bilan tuzilgan va bosmadan chiqqan. Paleogeografik xaritalardagi tasvirlangan okean va dengiz chegaralari, materiklar va supermateriklar o‘rnini belgilashda yasagan dengiz, okean va qolaversa laguna xilidagi suv havzalari cho‘kindilaridan hosil bo‘lgan cho‘kindi jinslar yotqiziqlari va ularning tarqalish maydonining chegaralari, jinslarning orasida saqlanib qolgan hayvonot va o‘simliklarning qazilma qoldiqlari asosida belgilanadi. U yoki bu mintaqalarni belgilash vaqtida fauna va floralar juda muhim strategrafik ahamiyatni kashf etadi.

Paleogeografik xaritalar tuzilayotgan vaqtda hududlar maydoni chegarasi qanchalik kichik bo‘lsa va hududlarda kechgan geologik vaqt, davr qisqa davom etgan bo‘lsa tabiiy sharoitlarning aksi shunchalik aniq va to‘g‘ri o‘z ifodasini topadi. Ushbu kitobda ilova qilinayotgan paleogeografik xaritalarning asosi akademik N.M.Straxov tomonidan yaratilgan, boshqa mualiflar ham o‘zgartirish kiritgan.