Chirchiq davlat pedagogika instituti

Kristallning cheklovchi elementlari

Kristallarning xili juda ko‘p, tabiatda uchraydigan kristallarning bir guruxi oddiy, 2-murakkab shaklda bo‘ladi.

Geometrik kristallografiya minerallariga asoslanganda kristallarning tashqi shakllari 3 xil cheklovchi elementlaridan, yoqlar , qirralar, uchlardan iboratbo‘ladi. Kristallni chegaralovchi tekis yuzalar kristalning yoqlari deb ataladi. Kristall yoqlarining o`zaro kesishishidan hosil bo‘lgan chiziq kristalning qirrasi xisoblanadi.

.

Qirralar orasidagi burchak kristalning uchi deb ataladi.(1-rasm). Yoqlarning shakllari xilma-xil bo`lib quyidagi tiplarga bo`linadi.(2-rasm).

(a)Trigon - teng tomonli uchburchak, (b) delta-ikki yoni teng uchburchak,

(v) skalena- tomonlari teng bulmagan uchburchak, (g) tetragon-kvadratprizmatik yon-to`g`ri burchak shaklida (d) romb, (e) romboid-qiya burchakli tomonlari teng bo`lmagan parallelogram, (j) klinogram- parallel tomonlari bulmagan, (z) tarpesioid, (i) pentagon-beshburchakli, (k) geksagon-olti burchakli.

Shu turli tipdagi yoqlarning kombinatsiyasidan xar-xil geometrik shakldagi kristallar paydo bo‘ladi. Masalan, trigonal yoqning 4 tasida tetraedr shakldagi kristall hosil bo‘ladi. Deltaning 3tasi va trigonal yoqning 1tasidan trigonal peramida qiyofasidagi kristall hosil bo‘ladi.

Kristollografiyada ishlatiladigan yunoncha ildizli terminlar bor, ulardan muhimlari, mono-1, di-2, tri-3, tetra-4, penta-5, geksa-6, okta-8, deka-10,dodeka-12, edra- yoq, goniya-burchak, sin-uxshash, penakos-taxta, kline-qiya, poliku-kub.

Tabiatda uchraydigan kristallarning xilma-xil geometrik shaklda bulishi ularning ichki tuzilishidagi kristall panjarasining shakliga boglikligidir.